ISSN 2084–1418
Wersją pierwotną czasopisma jest wersja papierowa
2021, Nr (14), Etnoarcheologia
Michał Rydlewski
Posthumanizm a myślenie magiczno-metamorficzne: w poszukiwaniu materialno-cielesnej intersubiektywności (część II)
Słowa kluczowe: Bruno Latour, magia, posthumanizm, społeczny konstruktywizm
Abstrakt: Artykuł jest refleksją nad poglądami Tima Ingolda i Bjørna Olssena. Autor stawia tezę, że obaj badacze ożywiają i rewitalizują myślenie magiczne, które charakteryzuje społeczeństwa przednowoczesne. Takie podejście zasługuje na krytykę, ponieważ eliminuje dystansowaną postawę, w której można poznawać i reflektować nad kulturą rozumianą zgodnie z wykładnią poznańskiej szkoły badań kulturowych, z którą autor się identyfikuje. Ingold i Olsen, jako przedstawiciele posthumanizmu, poszukują nowej intersubiektywności, która nie jest już determinowana stosunkiem do przedmiotów, lecz przez same przedmioty jako obiekty materialne i ciało. Artykuł stanowi drugą część refleksji nad tym aspektem posthumanizmu.
Informacje o autorze:
MICHAŁ RYDLEWSKI – etnolog, filozof, literaturoznawca; adiunkt w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego. E-mail: rydles@autograf.pl. ORCID 0000-0001-7055-1252.
Prace cytowane Rozwiń
Abram, David. 1997. The Spell of the Sensuous. Perception and Language in a More-Than-Human World. New York: Vintage Books, A Division of Random House
Angutek, Dorota. 2013. Kulturowe wymiary krajobrazu. Antropologiczne studium percepcji przyrody na prowincji: do teorii do empirii. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe
Barret, Lisa Feldman. 2020. Jak powstają emocje. Sekretne życie mózgu. Przeł. A. Jarosz. Warszawa: Wydawnictwo CeDeWu
Benedict, Ruth 2002. Wzory kultury. Przeł. J. Prokopiuk. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza
Bińczyk, Ewa. 2018. Epoka człowieka: retoryka i marazm antropocenu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
Błaszczyk, Marek. 2020. „W pułapce posthumanizmu.” Studia Philosophica Wratislaviensia 15: 149-153
Bohme, Gernot. 2002. Filozofia i estetyka przyrody w dobie kryzysu środowiska naturalnego. Przeł. J. Merecki. Warszawa: Oficyna Naukowa
Bourdieu, Pierre. 2005. Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia. Przeł. P. Biłos. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar
Bourdieu, Pierre. 2006. Medytacje pascaliańskie. Przeł. K. Wakar. Warszawa: Oficyna Naukowa
Brach-Czaina, Jolanta. 2018. Szczeliny istnienia. Warszawa: Wydawnictwo Dowody na Istnienie
Brzostek, Dariusz. 2020 Nostalgia nośnika. O retropijnych właściwościach kasety magnetofonowej (jako przedmiotu) W Retro sentyment, retro moda, retro nadzieje. red. M. Czapig-Klag, M. Rydlewski. 41-53. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego
Classen, Constance. 1993. Worlds of Sense: Exploring the Senses in History and Across Cultures. London: Routledge
Clifford, James. 1982. Person and Myth: Maurice Leenhardt in the Melanesian World. Berkeley: University of California Press
Chojniak, Arleta. 2018. „Relacja psychologii i humanistyki – ujecie Floriana Znanieckiego i Jerzego Kmity.” Sensus Historiae nr 1: 69-85
Czaja, Dariusz. 2004. Krzesło. Szkic po portretu W Dariusz Czaja, Sygnatura i fragment. Narracje antropologiczne. 229-253. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Czy istnieje … 2004. „Czy istnieje <>? Rozmowa z antropologiem dr. Tarzycujeszem Bulińskim.” Dzikie Życie 10
https://dzikiezycie.pl/archiwum/2004/pazdziernik-2004/czy-istnieje-dobry-dzikus-rozmowa-z-antropologiem-dr-tarzycjuszem-bulinskim [data dostępu: 08.08.2020]
Descola, Philippe. 2013. Beyond Nature and Culture. Chicago: The University of Chicago Press
Domańska, Ewa i Bjornar Olsen. 2008. Wszyscy jesteśmy konstruktywistami W Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec problemu materialności. red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa. 83-100. Olsztyn: Colloquia Humaniorum
Dominiak, Łukasz M. 2015. Partycypacja i dyskurs. Mentalność pierwotna w badaniach Luciena Levy-Bruhla. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos
Dwojnych, Anna. 2021. „Trier Bierdiajewem. Filmy Farsa von Tiera w pryzmacie filozofii samotności.” Bliza 2: 155-161
Eco, Umberto. 2012. Kant a dziobak. Przeł. B. Baran. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia
Fine, Cordelia. 2018. Urojenia płciowe: jak dzięki naszym umysłom, społeczeństwu i neuroseksizmowi powstają różnice między kobietami a mężczyznami. Przeł. A. Derra, A. Łuka, W. Sak. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Fitzgerald, Des Philippe Descola’ s Beyond Nature and Culture [w:] “Somatosphere” http://somatosphere.net/2013/philippe-descolas-beyond-nature-and-culture.html/ [data dostępu: 07.09.2020]
Fleck, Ludwik. 1986. Powstanie i rozwój faktu naukowego: wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i kolektywie myślowym. Przeł. M. Tuszkiewicz. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie
Foucault, Michel. 1998. Nadzorować i karać. Narodziny więzienia. Przeł. T. Komendant. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia
Franke, Anselm i Bruno Latour. 2010. Angels Without Wings. A conversation between Bruno Latour and Anselm Franke W Animism. Volume 1. ed. A. Franke. 86-97. Berlin: Sternberg Press
Freud, Sigmunt. 1993. Totem i tabu. Przeł. J. Prokopiuk, M. Poręba, Warszawa: Wydawnictwo KR
Gibson, James. 1977. The Theory of Affordances W Perceiving, Acting, and Knowing. Toward the Ecological Psychology, ed. R. Shaw, J. Bransford. 67-83. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Hillsdale
Gibson, James. 1979. The Ecological Approach to Visual Perception. Boston: Houghton Mifflin
Harvey, Graham. 2006. Animism: Respecting the Living World. New York: Columbia University Press
Hall, Edward. 2009. Ukryty wymiar. Przeł. T. Hołówka. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie „Muza”
Hastrup, Kirsten. 2018. „Świadomość mięśniowa. Wytwarzanie wiedzy w Arktyce.”. Przeł. E. Klekot. Teksty Drugie 1: 127-154
Howes, David. 1991. Introduction: To Summon All the Senses W The Varieties of Sensory Experience. A Sourcebook in Anthropology of the Senses. 3-21. Toronto: University of Toronto Press
Howes, David. 2003. Sensual Relations. Engaging the Senses in Culture and Social Theory. Michigan: University of Michigan Press
Howes, David. 2006. “Charting the Sensorial Revolution.” W Senses & Society 1: 113-128
Howes, David. 2010, “Response to Sarah Pink.” Social Anthropology/Antropologie Sociale 18/3: 333-336
Howes, David. 2011, “Reply to Tim Ingold.” Social Anthropology/Antropologie Sociale 19/3: 318-322
Howes, David. 2018. Embodiment and the Senses W The Routledge Companion to Sound Studies, ed. M. Bull, 1-13. London-New York: Routlegde [maszynopis]
Ingold, Tim. 2000. The Perception of the Environment. Esseys of livelihood, dwelling and skills. London: Routledge
Ingold, Tim. 2005a. Kultura i postrzeganie środowiska W Badanie kultury. Elementy teorii kultury. red. M. Kempny, E. Nowicka. Przeł. G. Pożarlik. 73-88. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
Ingold, Tim. 2005b. “Landscape Lives but Archeology Turns to Stones.” Norwegian Archeological Review 38/2: 122-126
Ingold, Tim. 2006. “Rethinking the Animate, Re-Animating Thought.” Ethnos 71/1: 9-20
Ingold, Tim. 2011. “Worlds of sence and sensing the world: a response to Sarah Pink and David Howes.” Social Anthropology/Antropologie Social 19/3: 313-317
Ingold, Tim. 2016. “A Naturalist Abroad in the Museum of Ontology: Philippe Descola's Beyond Nature and Culture.” Anthropological Forum A Journal of Social Anthropology and Comparative Sociology. 1-21. http://www.iea.usp.br/eventos/cursos/ingold-abroad [data dostępu: 03.07.2020]
Ingold, Tim. 2018. Budować, mieszkać, żyć. Jak zwierzęta i ludzie zadomawiają się w świecie W Tim Ingold, Splatać otwarty świat. Przeł. E. Klekot. Wybór i opracowanie E. Klekot. 35-70. Kraków: Instytut Architektury
Kaartinen, Timo i Tim Ingold, 2018. “Interview with Tim Ingold.” Suomen Antropologi: Journal of the Finnish Anthropological Society 43/1: 51–61
Keinan, Giora. 1994. “Effects of Stress and tolerance of Ambiguity on Magical Thinking.” Journal of Personality and Social Psychology 67/1: 48-55
Klekot, Ewa. 2018. Linia biegnąca do przodu W Tim Ingold, Splatać otwarty świat. Wybór i opracowanie E. Klekot. 145-156. Kraków: Instytut Architektury
Kmita, Jerzy. 1985. Kultura i poznanie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe
Kmita, Jerzy. 1998. Jak słowa łącza się ze światem: studium krytyczne neopragmatyzmu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
Kmita, Jerzy. 2000. Wymykanie się uniwersaliom. Warszawa: Oficyna Naukowa
Knudsen, Are J. 1998. “Beyond cultural relativism? Tim Ingold's <>.” Development Studies and Human Right 7: 1-22
Kohn, Eduardo. 2009. “A Conversation with Philippe Descola.” Tipití: Journal of the Society for the Anthropology of Lowland South America 7: 135-150
Kołakowski, Leszek. 1972. Obecność mitu. Paryż: Instytut Literacki
Kowalewski, Jacek i Wojciech Piasek. 2008. W poszukiwaniu utraconej Rzeczywistości. Uwagi na marginesie projektu <> w historiografii i archeologii W Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec problemu materialności. red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa. 60-81. Olsztyn: Colloquia Humaniorum
Kowalski, Andrzej P. 1997. Synkretyzm kultury pierwotnej a interpretacje archeologiczne W Kulturowe konteksty idei filozoficznych. red. A. Pałubicka. 151-169. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM
Kowalski, Andrzej P. 1999. Symbol w kulturze archaicznej. Poznań: Instytut Filozofii UAM
Kowalski Andrzej P. 2001a. Myślenie przedfilozoficzne. Studia z zakresu filozofii kultury i historii idei. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora
Kowalski, Andrzej P. 2001b. O wyobrażeniu metamorfozy i o doświadczeniu magicznym w kulturze wczesno tradycyjnej W Czy metamorfoza magiczna rekompensuje brak symbolu? red. J. Kmita. 19-95., Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM
Kowalski, Andrzej P. 2001c. Doświadczenie estetyczne w kulturze epoki brązu w świetle analizy ekfraz homeryckich W Sztuka epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej. red. B. Gidega, A. Mierzwiński, W. Piotrowski. 280-289. Biskupin-Wrocław: Polska Akademia Nauk-Oddział we Wrocławiu, Muzeum Archeologiczne w Biskupinie
Kowalski, Andrzej P. 2008. Kulturoznawcza genealogia kategorii materialności rzeczy W Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec problemu materialności, red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa. 15-26. Olsztyn: Colloquia Humaniorum
Kowalski, Andrzej P. 2018. Narodziny sztuki w świetle koncepcji „animistycznego perspektywizmu” W Inspiracje i funkcje sztuki pradziejowej i wczesnośredniowiecznej. red. G. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski. 13-22. Biskupin-Wrocław: Biskupińskie Prace Archeologiczne
Kowalski, Andrzej P. 2020a. Archeologia w badaniach nad kulturą społeczności pradziejowych [maszynopis]
Kowalski, Andrzej P. 2020b. Od archeologii przedmiotu do archeologii idei [maszynopis]
Kwiatkowska Olga i Adam Kola. 2006. O przywróceniu zachwianej równowagi w refleksji antropologicznej. Głos podwójny w sprawie przedmiotów [w:] Kultura profesjonalna etnologów w Polsce, red. M. Brocki, K. Górny, W. Kuligowski. 127-147. Wrocław: Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego
Latour, Bruno. 2009a. „Perspectivism: <> or bomb?.” W Anthropology Today 25/2: 1-2
Latour, Bruno. 2009b. Polityka natury: nauki wkraczają do demokracji. Przeł. A. Czarnacka. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej
Law, John. 2014. Uwagi na temat teorii aktora-sieci: wytwarzanie ładu, strategia i heterogeniczność W Studia nad nauką i technologią. Wybór tekstów. red. E. Bińczyk. A. Derra. Przeł. K. Abriszewski. 215-243. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK w Toruniu
Leach, Edmund. 2010. Kultura i komunikowanie: logika powiązań symbolicznych. Przeł. M. Buchowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
Leenhardt, Maurice. 2007. Do kamo. Mit i osoba w świecie melanezyjskim. Przeł. A. Rejf, Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki
Libera, Zbigniew. 2012. „Wielka masakra, kotów, symboli i antropologii.” Rocznik Antropologii Historii 2: 103-112
Lubaś. Marcin. 2013. „Odtwarzanie czy zmiana? Zarys nowej problematyzacji zjawisk i procesów kulturowych.” Przegląd Socjologii Jakościowej 9/3: 60-88
Majbroda, Katarzyna. 2019. W relacjach, sieciach, splotach asamblaży. Wyobraźnia antropologii społeczno-kulturowej wobec aktualnego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut
Mamzer, Henryk. 2008. Wytwarzanie w społeczeństwach archaicznych jako działanie komunikacyjne W Język i przedstawienie. red. A. Pałubicka, G. A. Dominiak. 98-127. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram
Matysek-Imielińska, Magdalena. 2018. „Bądźmy realistami – żądajmy niemożliwego! Kulturoznawstwo i zwrot ku utopii?.” Kultura Współczesna 100: 92-105
Miściorak, Albert. 2015. Od krajobrazu kulturowego do przeżywanego. Rola przyrody w kształtowaniu krajobrazów W Więcej niż obraz, red. E. Wilk, A. Nacher, M. Zdrodowska, E. Twardoch, M. Gulik. 209-224. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra
Musiał, Maciej. 2017. „Obecność magii we współczesnej kulturze zachodniej.” Filo-Sofija 36: 507-521.
Musiał, Maciej. 2019a. „Magia awatarów — o metamorfozie, animizmie i synkretyzmie w doświadczeniach i refleksjach dotyczących Second Life i rzeczywistości wirtualnej.” Sensus Historiae 34/2: 41-51
Musiał, Maciej. 2019. Enchanting Robots. Intimacy, Magic, and Technology. Cham: The Palgrave Macmillan
Needham, Joseph. 1984. Wielkie miareczkowanie: nauka i społeczeństwo w Chinach i na Zachodzie. Przeł. Irena Kałużyńska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy
Nemeroff, Carol i Paul Rozin. 2000. The Making of The Magical Mind: The Nature and Function of Sympathetic Magical Thinking W Imagining the Impossible. Magical, Scientific, and Religious Thinking in Children. ed. K.S. Rosengreen, C.N. Johnson, P.L. Harris. 1-34. Cambridge: Cambridge University Press
Niemyjska, Aleksandra. 2015. „Jak przedmioty stają się talizmanami. Osobowościowe i sytuacyjne uwarunkowania romantycznego myślenia magicznego wśród mężczyzn przebywających w szkole wojskowej i w więzieniu.” Przegląd Psychologiczny 58/2: 243-261
Nowak, Andrzej W. Źródłowość intersubiektywności a „materialność” W Intersubiektywność. red. P. Makowski. 29-41. Kraków: Wydawnictwo Universitas
Nycz, Ryszard. 2015. Krajobraz kulturowy albo o kulturze jako czasowniku. Wprowadzenie do dyskusji panelowej W Więcej niż obraz, red. E. Wilk, A. Nacher, M. Zdrodowska, E. Twardoch, M. Gulik. 43-53. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra
Pallasmaa Juhani. 2015. Myśląca dłoń. Egzystencjalna i ucieleśniona mądrość w architekturze. Przeł. M. Choptiany. Kraków: Instytut Architektury
Pałubicka, Anna. 1984. Przedteoretyczne postaci historyzmu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe
Pałubicka, Anna. 2003. Praktyczny i teoretyczny aspekt pojmowania realności świata w perspektywie filozofii humanistyki W Konstruktywizm w humanistyce. red. A. P. Kowalski, A. Pałubicka. 31-50. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram
Pałubicka, Anna. 2006. Myślenie w perspektywie poręczności a pojęciowa konstrukcja świata. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram
Pałubicka, Anna. 2013. Gramatyka kultury europejskiej., Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram
Pałubicka, Anna. 2017. Kultura ponowoczesna: dyssolucja czy adaptacja do nowej postaci kultury? W Między nauką a sztuką. Wokół problemów współczesnej historiografii. red. E. Solska, P. Witek, M. Woźniak. 417–436., Lublin: Wydawnictwo UMCS
Pietrowiak, Kamil. 2019. Świat po omacku. Etnograficzne studium (nie)widzenia i (nie)sprawności. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Pink, Sarah. 2010. “The future of sensory anthropology/the anthropology of the senses.” Social Anthropology/Antropologie Sociale 18/3: 331-340
Pokropski, Marek. 2013. Cielesna geneza czasu i przestrzeni. Warszawa: Wydawnictwo IFiS Polskiej Akademii Nauk
Rakowski, Tomasz. 2006. Etnologiczna (nie)wiedza profesjonalna W Kultura profesjonalna etnologów w Polsce, Uniwersytet Wrocławski, red. M. Brocki, K. Górny, W. Kuligowski. 113-127. Wrocław: Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego
Rakowski, Tomasz. 2009. Łowcy, zbieracze i praktycy niemocy. Etnografia człowieka zdegradowanego. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/obraz, terytoria
Richardson, Kathleen. 2016. “Technological Animism. The Uncanny Personhood of Humanoid Machines.” Social Analysis. The International Journal of Cultural and Social Practice” 60: 110-128;
Rogalski, Filip. 2013. „Wprowadzenie do polskiego przekładu pracy „Immanencja wroga” Eduardo Viveirosa de Castro.” Indigena 3: 5-9
Rydlewski, Michał. 2016. Żeby widzieć, trzeba wiedzieć. Kulturowy wymiar percepcji wzrokowej. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram
Samochowiec, Agnieszka, Bartosz Wojciechowski i Jerzy Samochowiec. 2004. „Rola myślenia magicznego w obronie przed lękiem.” Via Medica 1/1: 17-22
Sikora, Sławomir. 2012. Film i paradoksy wizualności. Praktykowanie antropologii. Warszawa: Wydawnictwo DiG
Smart, Alan i Josephine Smart. 2017. Posthumanism: Anthropological Insights. Toronto: University of Toronto Press
Smart, Alan. 2018. From Mad Cows to Posthumanism Becoming Aware of Anthropocentric Blindspots, https://www.natcult.net/from-mad-cows-to-posthumanism/ [data dostępu: 01.09.2020]
Smyrski, Łukasz. 2017. „Antropologia krajobrazu – na pograniczu dyscyplin.” Etnografia Polska 61/1–2: 125-146
Sommer, Manfred. 2003. Zbieranie. Próba filozoficznego ujęcia. Przeł. J. Marecki. Warszawa: Oficyna Naukowa
Stankiewicz, Piotr. 2001. „Umysł ograbiony.” Kultura Współczesna 4: 55-66
Subbotsky, Eugene. 2000. Phenomenalistic perception and rational understanding in the mind of an individual: A fight for dominance W Imagining the impossible: Magical, scientific, and religious thinking in children. ed. K. S. Rosengren, C. N. Johnson, P. L. Harris. 35- 74. Cambridge: Cambridge University Press
Subbotsky, Eugene. 2004. “Magical Thinking – Reality or Illusion?.” Psychologist 17/6: 336-339
Subbotsky, Eugene. 2010. Magic and the Mind. Mechanisms, Functions, and Development of Magical Thinking and Behavior. New York: Oxford University Press
Subbotsky, Eugene. 2014. “Magical thinking: From Piaget to advertising.” Psychological Review 4: 10-13
Tilley, Christopher. 1994. Phenomenology of landscape. Places, paths and monuments. Oxford: Berg;
Tilley, Christopher i Kate Cameron-Daum. 2017. An Anthropology of Landscape. The Extraordinary in the Ordinary. London: University College London Press
Trzeszczyńska, Patrycja. 2019. „Widok i przestrzeń. Konstruowanie krajobrazów w Bieszczadach.” Etnografia Polska 63/1-2: 43-58
Wójtowicz, Andrzej. 2020. „<>. Z fenomenologii krajobrazu.” Kultura Współczesna 3: 122-136
Viveiros de Castro, Eduardo. 2017. „Kosmologiczna deixis oraz perspektywizm indiański.” Przeł. M. Filip, K. Chlewińska. Etnografia. Praktyki, Teorie, Doświadczenia 3: 235–258
Zaporowski, Andrzej. 2013. „Hybrydowy charakter współczesności i kultury. Studium krytyczne.” Studia Kulturoznawcze 1/3: 125-143
Zybertowicz, Andrzej. 1995. Przemoc i poznanie. Studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
