ISSN 2084–1418
Wersją pierwotną czasopisma jest wersja papierowa
2021, Nr (14), Etnoarcheologia
Robert Piotrowski
Antropologia rzeczy i semiotyka kultury tradycyjnej: żarna
Słowa kluczowe: żarna, antropologia przedmiotów, kultura tradycyjna, semiotyka, archeologia kultury
Abstrakt: Artykuł jest próbą uchwycenia zmian w wartościowaniu i znaczeniach żaren - przedmiotów codziennego użytku. W zmieniających się kontekstach kulturowych nabierały one nowych znaczeń, traciły swój pierwotny status, a ich wartość symboliczna ulegała zmianie. Jest to rodzaj próby biografii typologicznie identycznych przedmiotów uchwyconych z perspektywy różnych metod badawczych i dyscyplin naukowych. Główny nacisk położono na zmienność ich wartości symbolicznych, a nie ekonomicznych.
Informacje o autorze:
ROBERT PIOTROWSKI - etnolog, folklorysta, pracownik Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w Warszawie. E-mail: robert@geopan.torun.pl. ORCID 0000-0002-0499-3463.
Prace cytowane Rozwiń
Adamczewski Jerzy. 2005. Młynarstwo magiczne. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze;
Anati Emmanuel. 1986. “The Questions of Fertility Cults.” W Archaeology and Fertility Cult in Ancient Mediterranean, red. A. Bonano, 2-15. Amsterdam: B.R Grüner Publishing Co
Anthony Dawid W. 2004. „The Farming Frontiers on the Southern Steppes.” W Ancient Europe 8000 B.C. – A.D. 100. Encyclopedia of the Barbarian World, vol. 1, red. P. Bogucki, P.J. Crabtree, 242-247. New York: Thompson/Gale
Bachtin Michaił. 1975. Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i Renesansu, tłum. Anna i Andrzej Goreniowie, Kraków: Wydawnictwo Literackie
Bajburin Albert. 1998. „Semiotyczne aspekty funkcjonowania rzeczy.” Konteksty 52 (4): 109-177, 221-222
Baranowski Bohdan. 1977. Polskie młynarstwo. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich
Barański Janusz. 2007. Świat rzeczy. Zarys antropologiczny. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Bartmiński Jerzy. 1974. „Jaś koniki poił”: uwagi o stylu erotyki ludowej).” Teksty: teoria literatury, krytyka, interpretacja 2(14): 11-24
Biegeleisen Henryk. 1929. U kolebki. Przed ołtarzem. Nad mogiłą. Lwów: Nakładem Instytutu Stauropigjańskiego
Bohdanowicz Janusz. 1996. „Pożywienie.” W Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego. T. 3. Pożywienie i sprzęty z nim związane, red. J Bohdanowicz, 7-71. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
Bois, G. J. C. 2010. Jersey Folklore & Superstitions Volume Two: A Comparative Study with the Traditions of the Gulf of St. Malo (the Channel Islands, Normandy & Brittany). London: AuthorHouse UK
Bradley Richard. 2005. Ritual and Domestic Life in Prehistoric Europe. London: Routledge
Bukowski Zbigniew, Wielowiejski Jerzy. 1970. „Narzędzia przetwórstwa zbożowego na ziemiach polskich od wczesnego neolitu do okresu wczesnośredniowiecznego.” Studia z dziejów gospodarstwa wiejskiego 12 (1): 9-100
Byrd Brian F. 2002. „Households in Transition. Neolithic Social Organization within Southwest Asia.” W Life in Neolithic Farming Communities. Social Organization, Identity and Differentiation, red. I. Kuijt, 63-98. New York: Springer
Cercha Stanisław. 1900. „Przebieczany, wieś w powiecie wielickim.” Materyały Antropologiczno-Archeologiczna i Etnograficzne 4: 81-210
Ciszewski Stanisław. 1894. Krakowiacy. Monografja etnograficzna. Kraków: Nakładem Autora
Czerwiński Tomasz. 2008. Pożywienie ludności wiejskiej na północnym Mazowszu u schyłku XIX i w XX wieku. Ciechanów: Towarzystwo Miłośników Ziemi Ciechanowskiej
Chętnik Adam. 1914. „Z Puszczy Zielonej.” Ziemia 8: 119-122
Chętnik Adam. 1931. „Żarna.” Lud Słowiański. Pismo Poświęcone Dialektologji i Etnografji Słowian, 2(2): B 216-B220
Chętnik Adam. 1936. Pożywienie Kurpiów. Jadło i napoje zwykłe, obrzędowe i głodowe. Kraków: Polska Akademia Umiejętności
Ciołek Gerard. 1984. Regionalizm w budownictwie wiejskim w Polsce. T. 1. Kraków: Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki
Delimat Tadeusz. 1961. „Garncarstwo ludowe w województwie lubelskim.” Prace i Materiały Etnograficzne 18(1): 29-138
Dembińska Maria. 1977. „Day ut ia pobrusa a ti poziwai”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 25(4): 499-506
Dowgird Tadeusz. 1890. „Wiadomości o znaleziskach przedhistorycznych w powiecie mławskim. Z badań dokonanych w roku 1886 Słupsk, Wola Szydłowska, Trzpioły, Sławogóra, Nosarzewo, Krzywonoś i Pawłowo.” Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej 13: 20-33
Fischer Adam. 1921. Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego. Lwów: Nakładem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich
Gloger Zygmunt. 1883. Zagadki ludowe z nad Narwi i Buga na pograniczu Mazowsza z Podlasiem w latach 1865 – 1880. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego
Gołębiowska-Suchorska Agnieszka. 2011. „Dziewczę przędzie, Pan Bóg nitki daje”. O spójności ludowej wizji świata. Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW
Gulgowski Izydor. 2012. O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przeł. M. Darska-Łogin, red. naukowa J. Borzyszkowski. Gdańsk: Instytut Kaszubski
Hamon, Caroline. 2020. “Isn’t it strange? Grinding tool deposits and deposition in the north-western LBK”. W Magical, mundane or marginal. Deposition practices in the Early Neolithic Linearbandkeramik culture, red. D. Hofmann, 33-52. Leiden: Published by Sidestone Press
Jamison, Stephanie W., Brereton, Joel P. (tłum). 2014. The Rigveda. The earliest religious poetry of India. New York: Oxford University Press
Kacprzak Marcin. 1937. Wieś płocka. Warunki bytowania. Warszawa: Instytut Spraw Społecznych
Karaś Mieczysław. 2017. „Terminologia techniczna w gwarach.” W Mieczysław Karaś, Ze studiów leksykologicznych i onomastycznych, wybór i opracowanie J. Reicha i M. Rak, 17-30. Kraków: Księgarnia Akademicka
Karwicka Teresa. 1979. Kultura ludowa ziemi dobrzyńskiej. Warszawa-Poznań-Toruń: Państwowy Instytut Wydawniczy
Kietlicz M. 1899. „Przyczynek do terminologii garncarskiej.” LUD 5: 166-167
Kolberg Oskar. 1887. Mazowsze. T. 3. Mazowsze Leśne. Kraków: Druk Wł. L. Anczyca i Spółki
Kolberg Oskar. 1965. Śląsk. W tenże, Dzieła wszystkie, t. 43. Wrocław-Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
Kolberg Oskar. 1966. Litwa. W tenże, Dzieła wszystkie, t. 53. Wrocław-Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
Kolberg Oskar. 1974. Sanockie-Krośnieńskie, cz. 1. W tenże, Dzieła, t. 49. Wrocław-Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
Kopytoff Igor. 2005. „Kulturowa biografia rzeczy: utowarowienie jako proces”, przeł. E. Klekot. W Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, red. M. Kempny, E. Nowicka, 249-274. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
Kosiński Władysław. 1881. „Materyjały do etnografii Górali Bieskidowych.” Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej 5: 187-265
Koutrafouri Vasiliki G. 2008. Ritual In Prehistory; Definition and Identification. Religious Insights In Early Prehistoric Cyprus. Vol. 1. Disertation. Supervisors: Prof. Edgar J. Paltenburg, Dr. Ulf-Diedrich Schoop. University of Edinburgh
Kowalewski Jacek. Piasek Wojciech. 2008. „W poszukiwaniu utraconej Rzeczywistości. Uwagi na marginesie projektu „zwrotu ku rzeczom” w historiografii i archeologii.” W Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec materialności, red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa, 61-81. Olsztyn: Instytut Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie
Kowalski Andrzej P. 2013. „Kategorie estetyczne i sztuka w kulturze dawnych Słowian.” W Z badań nad kulturą społeczeństw pradziejowych i wczesnośredniowiecznych. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Bogusławowi Gedidze, red. J. Kolenda, A. Mierzwiński, S. Moździoch, L. Żygadło, 157-169. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN
Kowalski Andrzej P. 2014. „Z metodologicznych problemów współpracy archeologii z etnologią w badaniach symboliki.” W Antropologia zamierzchłych znaczeń, tenże, 57-64. Toruń: Polskie Towarzystwo Historyczne
Kowalski Andrzej P. 2014. „Gospodarka neolityczna jako wyraz reguł kulturowych.” W Antropologia zamierzchłych znaczeń, tenże, 65-81. Toruń: Polskie Towarzystwo Historyczne
Kowalski Andrzej P. 2017. Kultura indoeuropejska. Antropologia wspólnot prehistorycznych, Gdańsk: Wydawnictwo UG
Kubiak Irena i Krzysztof. 1981. Chleb w tradycji ludowej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza
Kuklik Mirosław. 2009. „Przyczynek do badań nad wykorzystaniem »kamienia polnego« w tradycyjnym budownictwie, na przykładzie Kaszub północnych.” Biuletyn Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym Powietrzu 11: 115-124
Kulczycka-Leciejewiczowa A. 1979. “Pierwsze społeczeństwa rolnicze na ziemiach polskich. Kultury kręgu naddunajskiego.” W Prahistoria ziem polskich. T. II. Neolit, red. W. Hensel, T. Woślański, 19-164. Wrocław: Ossolineum
Lang Elizabeth. 2016. “Maids at the grindstone: A comparative study of New Kingdom Egypt grain grinders.” Journal of Lithic Studies 3(3): 279-289
Libera Zbigniew. 1995. Rzyć, aby żyć. Tarnów: Liber Novum
Lurker Manfred. 2011. Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, tłum. R. Wojnarowski. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia
Łęga Władysław. 1960. Okolice Świecia. Materiały etnograficzne. Gdańsk: Gdańskie Zakłady Graficzne
Łuniewski Tymoteusz. 1885. „Starożytne żarna w Polsce.” Pamiętnik Fizjograficzny 5: 5-10
Mc Quillan, Liam; Logue, Paul.2008. “Funerary querns: rethinking the role of the basin in Irish passage tombs.” Ulster Journal of Archaeology. Third Series (67) 14-21
Moszyński Kazimierz. 1967. Kultura ludowa Słowian. T. I. Kultura materialna. Warszawa: Książka i Wiedza
Nasz Adam. 1950. Żarna wczesnodziejowe. Warszawa-Wrocław: Nakładem Polskiego Towarzystwa Archeologicznego
Niesiołowska-Wędzka A.1982. „Żarna.” W Słownik starożytności słowiańskich. T. 7, 220-223. Wrocław: Ossolineum
Olędzki Jacek. 1999. Ludzie wygasłego spojrzenia, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog
O'Sullivan Aidan & Kenny Niall. 2008.“A matter of live and death?”. Archaeology Ireland 22(4): 8-11
Petera Janina. 1986. „Obrzędy i zwyczaje ludowe w okresie Bożego Narodzenia.” W Kolędowanie na Lubelszczyźnie, red. A. i M. B. Kuczyńscy, 14-45. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
Pracki W.1900. „Zagadki ludowe ze wsi Turowa pow. Radzyńskiego, gub. Siedleckiej.” Materyały Antropologiczno-Archeologiczna i Etnograficzne 4: 211-216
Propp Władimir. 2003. Historyczne korzenie bajki magicznej, tłum. J. Chmielewski. Warszawa: Wydawnictwo KR
Raczyńska Marta. 2016. Czas uwarstwiony na gąsawskim poddaszu. Antropologiczny szkic o przestrzeni, przedmiotach i obcowaniu z przeszłością, Kraków: Libron
Reinfuss Roman. 1955. Garncarstwo ludowe. Warszawa: Wydawnictwo „Sztuka”
Rodríguez-Alegría Enrique. 2012. “From grinding corn to dishing out money: A long-term history of cooking in Xaltocan, Mexico.” W The Menial Art of Cooking: Archaeological Studies of Cooking and Food Preparation, red S. R. Graff & E. Rodríguez-Alegría, 99-117. Boulder: University Press of Colorado
Sadowski Piotr. 1991. Hamlet mityczny, Kraków: Zakład Wydawniczy „NOMOS”
Schneider Józef . 1900. „Z kraju Hucułów.” LUD 6: 257-267
Schrader Otto, Nehring Aloes. 1929. Reallexikon der indoegermanischen Altertumskune. Bd. II, Berlin-Leipzig: Walter de Gruyter & Co
Szadura Joanna. 1996. „Popiół.” W Słownik stereotypów i symboli ludowych. T. 1. Kosmos, cz. I, 329-338. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Szromba-Rysowa, Zofia. 1978. Pożywienie ludności wiejskiej na Śląsku. Wrocław-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich
Święch Jan. 2005. Tajemniczy świat wiatraków. Łódź: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
Świętek Jan. 1893. Lud nadrabski (od Gdowa po Bochnię). Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności
Thorpe I.J. 1999. The Origins of Agriculture in Europe. London: Routledge
Toporow Władimir N. 2003. Przestrzeń i rzecz, przeł. B. Żyłko. Kraków: Universitas
Udziela Seweryn. 1890. „Lud polski w powiecie Ropczyckim w Galicyi.” Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej 14: 1-136
Udziela Seweryn. 1905. „Drobniejsze rozprawki i wiadomości.” LUD 11: 406-416
Udziela Seweryn. 1925. „Dwory. Zapiski etnograficzne z 1901 I 1902 roku.” Prace i Materjały Etnograficzne 3: 3-27
Ulanowska Stefanija. 1891. „Łotysze Inflant Polskich, a w szczególności z gminy Wielońskiej powiatu Rzeżyckiego. Obraz etnograficzny.” Zbiór Wiadomości Antropologii Krajowej 15: 181-282
Urbańczyk Przemysław. 1992. Medieval Arctic Norway. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper
Wasilewski Jerzy S. 1978. “Symbolika ruchu obrotowego i rytualnej inwersji.” Etnografia Polska 22(1): 81-108
Wasilewski Jerzy S. 2010. Tabu, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego
Watts, Susan. 2014. “The symbolism of querns and millstones.” AmS-Skrifter 24: 51-64
Wężowicz-Ziółkowska, Dobrosława. 1991. Miłość ludowa. Wzory miłości wieśniaczej w polskiej, pieśni ludowej XVIII – XX wieku, Wrocław: PTL
Wilczyńska Elwira. 2018. „Śmieci.” W Słownik polskiej bajki ludowej, red. V. Wróblewska, 235-238. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK
Wiślański Tadeusz. 1969. Podstawy gospodarcze plemion neolitycznych w Polsce północno-zachodniej. Wrocław: Ossolineum, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk
Woźniak Andrzej. 1987. Kultura mazowieckiej wsi pańszczyźnianej XVIII i początku XIX wieku (wybrane zagadnienia). Wrocław: Ossolineum, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk
Woźny Jacek. 2014. Archeologia kamieni symbolicznych. Od skały macierzystej do dziedzictwa przodków, Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW
Wright, Katherine, I. 2000. “The Social Origins of Cooking and Dining in Early Villages of Western Asia.” Proceedings of the Prehistoric Society 66: 89-121
Załuska-Strömberg Apolonia (tłum). 1985. Edda Poetycka. Wrocław: Ossolineum
Zelenin Dmitrij K. 1991. Vostočnoslavjanskaja etnografija. Moskva: Izdatelstvo „Nauka”
Znaniecki Florian. 1988. Wstęp do socjologii. Warszawa: PWN
