2021, Nr (14), Etnoarcheologia

---

Andrzej P. Kowalski
Etnologia i antropologia historyczna Andrzeja Z. Bokińca

Słowa kluczowe: Andrzej Z. Bokiniec, etnoarcheologia, antropologia historyczna, systemowa koncepcja kultury, analogia etnograficzna w archeologii

Abstrakt:
Przedwcześnie zmarły archeolog z Torunia, Andrzej Z. Bokiniec, opracował własną koncepcję etnologii. Traktował ją jako dyscyplinę naukową, stosując procedury wyjaśniające i konstruując modele rekonstrukcji kultur prehistorycznych. Wysoko cenił schematy dyfuzjonistyczne, opowiadając się za badaniami nad kontaktami kulturowymi wynikającymi z asymilacji, akulturacji oraz przenikania różnych tradycji. Stosował także metody etnoarcheologii, doceniając osiągnięcia przedwojennej polskiej etnologii, która reprezentowała silną orientację historyczną. W badaniach etnologicznych stosował zasady teorii systemów, postrzegając kulturę jako złożony system, w którym kluczowy element zazwyczaj działa aktywnie. Wykrycie takiego czynnika pozwala na rekonstrukcję infrastruktury systemu i diagnozowanie konsekwencji przekształceń kulturowych. Przykładem jest użycie koni w Ameryce Północnej i prehistorycznej Europie, co doprowadziło do zmian w transporcie, komunikacji, wojnach, religii i mitologii. Podobnym kluczowym elementem jest postać kowala z epoki brązu. Tajemnica zawodu tych rzemieślników oraz atrakcyjność przedmiotów metalowych spowodowały specyficzne efekty infrastrukturalne w systemie. Klasyczna etnologia, dostarczająca informacji o społecznościach plemiennych, jest wciąż użyteczna. Może być stosowana, obok antropologii starożytności, jako analogia do interpretacji kluczowych momentów w kulturach prehistorycznej Europy. Mimo skromnego dorobku publikacyjnego, Andrzej Z. Bokiniec odegrał istotną rolę (jako uczestnik kongresów naukowych, a zwłaszcza jako edukator entuzjastów etnologii i archeologii) w popularyzacji wiedzy integralnej i interdyscyplinarnej w zakresie prehistorii.

Informacje o autorze:
ANDRZEJ PIOTR KOWALSKI – filozof, antropolog kultury, profesor zwyczajny w Instytucie Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Gdańskiego. E-mail: andrzej.kowalski@ug.edu.pl. ORCID 0000-0003-2009-2689.

Prace cytowane Rozwiń

Bertalanffy von, Ludwig. 1984. Ogólna teoria systemów. Podstawy, rozwój, zastosowania. Warszawa: PWN
Binford L. R. 1962. „Archaeology as Anthropology.” American Antiquity 28 (2): 217-225
Binford L.R. 1978. Nunamiut etnoarchaeology. New York: Academic Press
Bokiniec A.Z. 1991. „Archeologia i etnologia. Uwagi na temat jednego pojęcia”.W Interpretacje archeologiczne a etnologiczne koncepcje kultury, red. K. Przewoźna-Armon, 23-30. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek
Bokiniec A.Z., Kowalski A.P. 1997. „Prahistoryczne źródła współczesnych etnokulturowych problemów Europy”. W Dylematy tożsamości europejskich pod koniec drugiego tysiąclecia, red. J. Mucha, W. Olszewski, 17-36. Toruń: Wydawnictwo UMK
Bokiniec A.Z. 1998. „Ukryty czynnik. Esej etno-archeologiczny.” W Szkice prahistoryczne. Źródła –metody - interpretacje, red. S. Kukawka, 65-85. Toruń: Wydawnictwo UMK
Bokiniec A.Z. 2013. „Etnologia i archeologia. Losy nierozdzielnych sióstr syjamskich – referat”. Kolokwium Antropologii Historii: Historia w antropologii, antropologia w historii. Symetrie oglądu, Toruń 14-15 XI
Bokiniec A.Z. skrypt. Potomkowie Kaina. Studia nad początkami metalurgii brązu i instytucją wędrownych kowali. (praca rozpoczęta nieopublikowana)
Childe V.G. 1925. The Down of European Civilisation. London: K. Paul, Trench, Trubner & Co.; New York: A.A. Knopf
Childe V.G.1926. The Aryans. A Study of Indo-European Origins. London: K. Paul, Trench, Trubner & Co.; New York: A.A. Knopf
Clarke D.L. 1968. Analytical Archaeology. London: Methuen
Clarke D.L. 1972. Models in Archaeology. London: Methuen
Czekanowski J. 1967. Człowiek w czasie i przestrzeni. Warszawa: PWN
Czekanowski J. 1957. Wstęp do historii Słowian. Perspektywy antropologiczne, etnograficzne, archeologiczne i językowe. Poznań: Instytut Zachodni
Człowiek jego rasy i życie, 1938. t. I., oprac. J. Czekanowski, S. Klimek, J. Mydlarski, T. Sulimirski, S. Żejmo-Żejmis, Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski
Earle T. 1997. Haw Chefs come to Power. The Political Economy in Prehistory. Stanford: Stanford University Press
Frobenius L. 1925. Erlebte Erdteile, Bd.1. Ausfahrt von der Völkerkunde zum Kulturproblem. Frankfurt: Abteilubg Buchverlag
Gimbutas M. 1997. „The Kurgan Culture and the Indo-Europeanization of Europe: Selected Articles from 1952 to 1993”. W Journal of Indo-European Studies Monograph, ed. Miriam Robbins Dexter and Karlene Jones-Bley, Nr. 18.Washington: Institute for the Study of Man
Klimek S. 1935. „Culture Element Distribution: I. The Structure of California Indian Culture”. University of California Publications in American Archaeology and Ethnology 37(1): 1-70
Kowalewski J. 2016. „Antropologia kulturowa i archeologia: etnoarcheologia w Toruniu”. Rocznik Antropologii Historii VI (9): 349-387
Kowalewski J. 2021. „Siła wpływu – o nieznanej historii etnoarcheologii w Toruniu”, Konteksty LXXV (1-2): 484-494
Odum E.P. 1963. Podstawy ekologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne
Sadowski W. 1978. Podstawy ogólnej teorii systemów. Warszawa: PWN
Strzałko J., Henneberg M., Piontek J. 1980. Populacje ludzkie jako systemy biologiczne. Warszawa: PWN
Trojan P. 1978. Ekologia ogólna. Warszawa: PWN
Wierciński A. 1981. Antropogeneza – ewolucja cywilizacji. Warszawa: Zarząd Główny SZSP
Willey G.R, Phillips Ph. 1958. Method and Theory in Archaeology. Chicago: University of Chicago Press.