2017, Nr (10), Antropologia - folklor - historia

---

Anna Wylegała
O perspektywach badania chłopskiego doświadczenia refeormy rolnej. Z warsztatur badawczego

Pobierz wersję elektroniczną

Słowa kluczowe: reforma rolna 1944, chłopi, ziemiaństwo, doświadczenie, pamiętniki

Abstrakt:
Celem niniejszego tekstu jest przedstawienie i analiza chłopskiego doświadczenia reformy rolnej dokonanej w Polsce na mocy dekretu PKWN z 6 września 1944 roku. Tekst oparty jest przede wszystkim na chłopskich źródłach osobistych – materiałach z konkursów pamiętnikarskich (w tym oryginałach wcześniej niewykorzystywanych w pracach dotyczących reformy rolnej), wspomnieniach, wywiadach, listach; pomocniczo wykorzystuje również dokumenty urzędowe oraz wspomnienia ziemiańskie. Na potrzeby tekstu wyróżniam trzy wymiary chłopskiego doświadczenia reformy rolnej. Pierwszy to emocje i postawy z momentu realizacji reformy; drugi – osobiste przeżycia związane z reformą, w tym długofalowy wpływ na biografię; trzeci zaś – oceny, przemyślenia i pamięć o reformie z perspektywy czasu. Przeprowadzona analiza pokazuje duże zróżnicowanie chłopskiego doświadczenia, które zależne jest od wielu czynników, przede wszystkim – pozycji społecznej, zaangażowania politycznego, bycia beneficjentem reformy lub nie. Wyróżnić można jednak pewne elementy bezsprzecznie wspólne – przede wszystkim ogólnie pozytywna postawa wobec parcelacji ziemi dworskiej. Inne wspólne elementy doświadczenia to mieszane uczucia niepewności, strachu i radości przy przyjmowaniu ziemi, trudności w zagospodarowywaniu przydzielonych działek, a także konflikty i spory przy podziale dworskiej ziemi. Analiza chłopskiego doświadczenia pokazuje bardzo duży potencjał konfliktowy skutków reformy.

Informacje o autorze:
ANNA WYLEGAŁA – socjolog, adiunkt w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. E-mail: awylegała[at]ifispan.waw.pl

Prace cytowane Rozwiń

Borkowska-Bagieńska, Ewa, i Wojciech Szafrański, red. 2008. Reformy rolne w Polsce międzywojennej i powojennej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM. Brzoza, Czesław. 1988. Reforma rolna w województwie krakowskim (1945–1948). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Chleb i krew. Moja wieś w czasie okupacji. Wspomnienia. 1968. Oprac. Tadeusz Kisielewski i Jan Nowak. Warszawa: Zakład Historii Ruchu Ludowego przy NK ZSL. Domańska, Ewa. 1944. „Filozoficzne rozdroża historii.” W Między modernizmem a postmodernizmem. Historiografia wobec zmian w filozofii historii, red. Ewa Domańska, Jerzy Topolski, Wojciech Wrzosek: 17–30. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Poznańskiego. Gotuj broń! Wspomnienia chłopów z lat 1939–1948, 1969. Wyboru dokonał i opracował komitet w składzie: Wanda Chodorowska, Zdzisław Lubowicz, Mieczysława Róg-Świostek. Warszawa: Książka i Wiedza. Góra, Władysław. 1962. PPR w walce o podział ziemi obszarniczej. Warszawa: Książka i Wiedza. Góra, Władysław. 1969. Reforma rolna PKWN. Warszawa: Książka i Wiedza. Hemmerling, Zygmunt, red. 1990. Wieś polska 1944–1989. Wybrane problemy podmiotowości społecznej, życia politycznego, ekonomicznego, oświatowego, kulturalnego i religijnego. Warszawa: Uniwersytet Warszawski. Instytut Nauk Politycznych. Iwaniak, Stanisław. 1975. Reforma Rolna w województwie kieleckim w latach 1944–1945. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza. Jakubowska, Longina. 1995. „Między ideologią i praktyka reformy rolnej: pamięć ziemiaństwa.” Polska 1944/45–1989: studia i materiały (4): 7–44. Jakubowska, Longina. 2012. Patrons of History. Nobility, Capital and Political Transition in Poland. Farnham-Burlington: Ashgate. Jarosz, Dariusz. 1998. Polityka władz komunistycznych w Polsce w latach 1948–1956 a chłopi. Warszawa: DiG. Jarosz, Dariusz, i Grzegorz Miernik. 2016. „Zhańbiona” wieś Okół: opowieści o buncie. Warszawa, Kielce: IHP i UJK w Kielcach. Kaczor, Jan. 1961. Wspomnienia ludowego starosty. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza. Kaliński, Janusz. 1995. Gospodarska Polski w latach 1944–1989. Przemiany strukturalne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne. Kura, Antoni. 2006. Aparat bezpieczeństwa i wymiar sprawiedliwości wobec kolektywizacji wsi polskiej 1948–1956. Warszawa: IPN. Landau, Zbigniew, i Wojciech Roszkowski. 1995. Polityka gospodarcza II RP i PRL. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Lebow, Katherine. 2013. Unifinished Utopia. Nowa Huta, Stalinism, and Polish Society, 1949–1956. Ithaca and London: Cornell University Press. Leder, Andrzej. 2014. Prześniona rewolucja. Ćwiczenia z logiki historycznej. Warszawa: Krytyka Polityczna. Łoś, Anna. 2008. Styl życia ziemiaństwa polskiego po II wojnie światowej. Lublin: Werset. Markiewicz, Marcin. 2010. Kolektywizacja wsi w województwie białostockim 1948–1956. Białystok: IPN. Markiewicz, Marcin. 2016. „Przekształcenia własnościowe w polskim rolnictwie (1944–1956).” W „Rewolucja społeczna” czy „dzika przebudowa”? Społeczne skutki przekształceń własnościowych w Polsce (1944–1956), red. Tomasz Osiński: 184–195. Lublin: IPN. Mędrzecki, Włodzimierz. 2008. „Hrabie to naprawdę było cuś. Problem stosunków wieś – dwór w pracach studentów.” W Dwór a społeczności lokalne na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. Wiesław Caban, Mieczysław B. Markowski, Marek Przeniosło, 347–356. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego. Miernik, Grzegorz. 1999. Opór chłopów wobec kolektywizacji w województwie kieleckim 1948–1956. Kielce: Takt. Miernik, Grzegorz. 2016. „Ewolucja poglądów chłopów na kwestię własności pod wpływem polityki społeczno-gospodarczej władz (1944–1956).” W „Rewolucja społeczna” czy „dzika przebudowa”? Społeczne skutki przekształceń własnościowych w Polsce (1944–1956), red. Tomasz Osiński: 313–331. Lublin: IPN. Młode Pokolenie Wsi Polski Ludowej. Pamiętniki i studia. 1964. T. 1. „Awans pokolenia.” Wstęp Józef Chałasiński. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza. Pamiętniki dziesięciolecia. 1955, red. Hanna Reich. Warszawa: Książa i Wiedza. Perepeczko, Barbara. 2003. „Reforma rolna w pamięci rolników.” Wieś i Rolnictwo 1 (118): 13–31. Próchnik, Leszek. 2003. Kolektywizacja rolnictwa w regionie łódzkim. Łódź: IPN. Siekierski, Stanisław. 1992. Etos chłopski w świetle pamiętników. Kraków: Zakład Wydawniczy „Galicja”. Siniarska-Czaplicka, Jadwiga. 2003. Przeminęło z wojnami. Oprac. M. Siniarska-Kapuścińska. Pelplin: Wydawnictwo Diecezji Pelpińskiej „Bernardinum”. Słabek, Henryk. 1972. Dzieje polskiej reformy rolnej 1944–48. Warszawa: Książka i Wiedza. Słabek, Henryk. 1978. Polityka agrarna PPR (Geneza i realizacja). Warszawa: Książka i Wiedza. Smoczyński, Rafał, i Tomasz Zarycki. 2017. Totem inteligencki: Arystokracja, szlachta i ziemiaństwo w polskiej przestrzeni społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. Sobczyński, Marek. 1993. Trwałość dawnych granic państwowych w krajobrazie kulturowym Polski. Warszawa: Wydawnictwa IGiPZ. Suchoń, Aneta. 2008. „Ekonomiczne aspekty reformy rolnej i osadnictwa.” W Reformy rolne w Polsce międzywojennej i powojennej, red. Ewa Borkowska-Bagieńska, Wojciech Szafrański, 139–154. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM. Szpak, Ewelina. 2013. Mentalność ludności wiejskiej w PRL. Studium zmian. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. Ta ziemia jest nasza. Wybór pamiętników z konkursu ogłoszonego w 20-lecie reformy rolnej przez „Gromadę-Rolnik Polski”. 1969. Przedmowa i opracowanie Stanisława Jarecka-Kimlowska. Warszawa: Zakład Historii Ruchu Ludowego przy NK ZSL Takie były początki, 1965. Red. Władysław Góra, Helena Kamińska, Józef Paszta. Warszawa: Zakład Historii Partii przy KC PZPR. Wieś polska 1939–1948. Materiały konkursowe. 1968. Opracowali Krystyna Kersten i Tomasz Szarota. T. 2. Warszawa: IH PAN. Wieś polska 1939–1948. Materiały konkursowe, 1970. Opracowali Krystyna Kersten i Tomasz Szarota. T. 3. Warszawa: IH PAN. Wolska, Dorota. 2012. Odzyskać doświadczenie. Sporny temat humanistyki współczesnej. Kraków: Universitas. Zaremba, Marcin. 2009. „Gorączka Szabru.” Zagłada Żydów. Studia i Materiały (5): 193–220. Zaremba, Marcin. 2012. Wielka Trwoga. Ludowa reakcja na kryzys. Kraków: Znak.