2017, Nr (10), Antropologia - folklor - historia

---

Igor Rosa
Motyw bobra w kulturze antycznej i średniowiecznej ¬– między toposem literackim a rzeczywistością

Pobierz wersję elektroniczną

Słowa kluczowe: studia nad zwierzętami, literatura średniowieczna, bestiariusze, bóbr, historia zoologii, kastracja, Fizjolog, Gerald z Walii, ikonografia zwierząt

Abstrakt:
Artykuł przedstawia motyw bobra w literaturze średniowiecznej. W pierwszej części studium przeprowadzona została genetyczna analiza źródeł średniowiecznego motywu bobra w starożytnej literaturze, która wskazała na pluralizm podejść do opisu tego zwierzęcia i silne zakorzenienie wczesnochrześcijańskich tekstów w tradycji antycznej. Pochodzenie tego motywu jest niepewne, co zostało udowodnione przy pomocy krytyki źródłowej bajek Ezopa i Historii Herodota. Topos bobra został przekształcony w Fizjologu i Etymologiach Izydora z Sewilli, dzieła te czerpały wybiórczo informacje z wybranych źródeł, tak by dostosować przekaz pasował do założeń autorów. Od momentu powstania Fizjologa do przełomu XII/XIII wieku antyczny pluralizm podejść do opisu bobra został ograniczony i poddany wymogom pisarstwa chrześcijańskiego. Badanie motywu bobra stało się również okazją do zabrania głosu w długiej dyskusji na temat pochodzenia Fizjologa. W pisarstwie pełnego średniowiecza widoczna jest sprzeczność między fantazyjnymi informacjami przekazywanymi przez tradycję wczesnochrześcijańską, obserwacjami Geralda z Walii i odkrytą na nowo wielością podejść autorów antycznych do zoologii. Badanie Itinerarium Cambriae i encyklopedii średniowiecznych oraz źródeł ikonograficznych rzuca nowe światło na pochodzenie i funkcjonowanie motywu bobra w pisarstwie średniowiecznym oraz poszerza naszą wiedzę na temat stosunku człowieka średniowiecza do zwierząt i przyrody w ogólności.

Informacje o autorze:
IGOR ROSA – student historii w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. E-mail: igorrosa94[at]gmail.com

Prace cytowane Rozwiń

Aiken, Pauline. 1947. „The Animal History of Albertus Magnus and Thomas of Cantimpré.” Speculum 22, (2): 205–225. Barney, Stephen A. i W. J. Lewis, J. A. Beach, Oliver Berghof, przeł. i red. 2006. The Etymologies of Isidore of Seville. Cambridge University Press. Bland, David. 1958. A History of Book Illustration: The Illuminated Manuscript and the Printed Book. World Publishing Company. Caner, Daniel F. 1997. “The Practice and Prohibition of Self-Castration in Early Christianity.” Vigiliae Christianae 51 (4): 396–415. Cohen, Jeffrey Jerome. 2006. Hybrydity, Identity, and Monstrocity in Medieval Britain: on Difficult Middles. Palgrave Macmillan. Delort, Robert. 1978. Le commerce des fourrures en Occident à la fin du moyen age: (vers 1300 – vers 1450). École française de Rome, Palais Farnèse. Deus, Janine. 1998. Der „Experimentator”: Eine Anonyme Lateinische Naturenzyklopädie Des Frühen 13. Jahrhunderts. Hamburg: Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg Carl von Ossietzky. Głombiowski, Krzysztof. 1982. „Herodotos”. W Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, 229. Warszawa: Wiedza Powszechna. Grimal, Pierre. 1987. Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, przeł. M. Bronarska i J. Łanowski. Wrocław, Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Hassig, Debra. 1995. Medieval Bestiaries: Text, Image, Ideology. Cambridge University Press. Holmes, Urban T. 1936. „Gerald the Naturalist.” Speculum 11 (1): 110–121. Jażdżewska, Katarzyna. 2002. „O pochodzeniu «Fizjologa».” Warszawskie Studia Teologiczne XV: 85–100. Kobielus, Stanisław. 2002. Bestiarium Chrześcijańskie: Zwierzęta w symbolice i interpretacji: Starożytność i Średniowiecze. Warszawa: Pax. Kobielus, Stanisław, przeł. 2005. Fizjologi i Aviarium: średniowieczne traktaty o symbolice zwierząt. Kraków, Tyniec: Wydawnictwo Benedyktynów. Lemos, T. M. 2006. „Shame and Mutilation of Enemies in the Hebrew Bible.” Journal of Biblical Literature 125 (2): 225–241. Łanowski, Jerzy. 1982. „Paradoksografowie.” W Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, 343–344. Warszawa: Wiedza Powszechna. Łowicka, Danuta. 1982. „Dioskorides Pedanios”. W Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, 169–170. Warszawa: Wiedza Powszechna. McCulloch, Florence. 1962. Mediaeval Latin and French Bestiaries. University of North Carolina Press. Mead, William R. 2007. „Scandinavian Renaissance Cartography.” W The History of Cartography. Vol. 3: Cartography in the European Renaissance, red. D. Woodward. 1781–1805. Chicago: University of Chicago Press. Pakcińska, Maria. 1982. „Arystoteles.” W Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, 93–97. Warszawa: Wiedza Powszechna. Rabenda, Teresa. 1982. „Strabon.” W Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, 436–437. Warszawa: Wiedza Powszechna. Riché, Pierre. 1995. Edukacja i kultura w Europie Zachodniej VI–VIII w., przeł. M. Radożycka-Paloetti. Warszawa: PAX. Seńko, Władysław. 2001. Jak rozumieć filozofię średniowieczną. Kęty: Antyk. Stein, Zofia. 1982a. „Gaius Plinius Secundus (maior).” W Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, 373–374. Warszawa: Wiedza Powszechna. Stein, Zofia. 1982b. „Solinus.” W Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, 426. Warszawa: Wiedza Powszechna. Stevenson, Walter. 1995. „The Rise of Eunuchs in Greco-Roman Antiquity.” Journal of the History of Sexuality 5(4): 495–511. Strzelczyk, Jerzy. 2000. „Odczuwanie przyrody we wcześniejszym średniowieczu.” W Człowiek i przyroda w średniowieczu i we wczesnym okresie nowożytnym, red. W. Iwańczak i K. Bracha, 11–25. Thorndike, Lynn. 1923. A History of Magic and Experimental Science. New York: Macmillan. Topsell, Edward. 1658. The History of Four-Footed Beasts and Serpents. London: E. Cotes. Tyszkowski, Wojciech. 1982. „Aisopos.” W Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, 51–52. Warszawa: Wiedza Powszechna.