ISSN 2084–1418
Wersją pierwotną czasopisma jest wersja papierowa
2017, Nr (10), Antropologia - folklor - historia
Katarzyna Tilgner
Tabu dotyczące nazw duszy i ciała w wyobrażeniach starożytnych ludów Italii
Pobierz wersję elektroniczną
Słowa kluczowe: tabu w leksyce, nazwy anatomiczne w łacinie, indoeuropejskie wyobrażenia na temat ciała
Abstrakt: Artykuł omawia łacińskie nazwy tych części ciała, które mogły być objęte zakazem tabu. Dotyczy to miejsc, takich jak głowa, serce, wątroba, albo substancji, taklich jak krew, łzy, sperma, które uchodziły za ośrodki duszy lub mocy magicznej. Zdaniem lingwisty F. Spechta istniały indoeuropejskie nazwy części ciała zawierające głoskę u. Fonem ten uważano za znak identyfikujący nazwy anatomiczne powiązane ze sferą sacrum. W artykule omówiono rezultaty badań weryfikujących ten pogląd na materiale staroitalskim. Okazuje się, że tylko niektóre nazwy części ciała miały dla starożytnych ludów Italii znaczenie magiczne, istotne z punktu widzenia praktyk ofiarniczych i mantycznych.
Informacje o autorze:
KATARZYNA TILGNER – doktor nauk filologicznych w zakresie językoznawstwa indoeuropejskiego i łacińskiego, wykładowca w Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. E-mail: katarzyna.tilgner[at]us.edu.pl
Prace cytowane Rozwiń
Adamec, Charles. 1920. „Genu, Genus.” Classical Philology 15 (2): 199–200.
Aelius Lampridus. 1991, Commodus Antoninius. The Scriptores Historiae Augustae. Vol. I. Cambridge, Massachusets, London: Harvard University Press.
André, Jacques. 1991. Le vocabulaire latin de l’anatomie. Paris : Les Belles Lettres.
Apuleius. 1908. De deo Socratis. Apulei Platonici Madaurensis De philosophia libri, ed. P. Thomas. Lipsiae: Teubner.
Benveniste, Émile. 1935. Origines de la formation des noms en indo-européen. Paris: Adrien-Maisonneuve.
Bernabé, Alberto. 1982. „Nombres para el ‘cerebro’ en las lenguas indoeuropeas.” Revista española de lingüística 34 (2): 299–310.
Boryś, Wiesław. 1995. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Brewer, Ebenezer C. 2002. Dictionary of Phrase and Fable. London: Cassell & Co.
Burriss, Eli. 1931. Taboo, Magic, Spirits: A study of Primitive Elements in Roman Religion. New York: MacMillan.
Cantarella, Eva. 1996. Los suplicios capitales en Grecia y Roma. Madrid: Akal.
Cicero M. T. 1954. Rhetorica ad Herennium. Cambridge: Harvard University Press.
Cicero M. T. 1917. Orationes: Divinatio in Q. Caecilivm. In C. Verrem. Oxford: Clarendon Press.
Daryaee, T. 2002. „Sight, Semen, and the Brain: Ancient Persian Notions of Physiology in Old and Middle Iranian Texts.” The Journal of Indo-European Studies 30 (1–2): 105–128.
Ernout Alfred i Meillet Antoine. 1932. Dictionnaire étymologique de la langue latine. Paris: Klincksieck.
Festus Sextus Pompeius. 1846. De la signification des mots (Sexti Pompei Festi De uerborum significatu quae supersunt cum Pauli epitome). Paris: C.L.F. Panckouke Éditeur.
Frazer, James. 2012. The Golden Bough, Cambridge: Cambridge University Press.
Gellius Aulus. 1968. Noctes Atticae. Vol. I. Oxford: Clarendon Press.
Gomułka, Witold, i Wojciech Rewerski, red. 1993. Encyklopedia Zdrowia. Warszawa: PWN.
Havers, Wilhelm. 1946. Neuere Litaratur zum Sprachtabu. Wien: Alfred Hölder.
Heinze, Richard. 1915. Virgils epische Technik. Stuttgart-Leipzig: B. G. Teubner.
Hesiodos. 1928. Erga, ed. U. von Wilamowitz-Moellendorf. Berlin: Weidmannsche Buchhandlung.
Homeros. 1910. Homeri Ilias. T. 1. Ed. C. Hentze. Lipsiae: B. G. Teubner.
Iulius Capitolinus. 1991. Vita Clodii Albini. The Scriptores Historiae Augustae. Vol. I. Cambridge, Massachusets, London: Harvard University Press.
Jacobson, Roman. 1989. W poszukiwaniu istoty języka. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Korpanty, Józef, red. 2003. Mały słownik łacińsko-polski. Warszawa: PWN.
Kronasser, Heinz 1952. Handbuch der Semasiologie. Heidelberg: Carl Winter.
La Barre, Weston. 1984 Muelos: A Stone Age Superstition about Sexuality. New York: Columbia University Press.
Laín Milargo i Ruiz Otín Doris. 1992. „Contribución al estudio del léxico castellano del siglo XV (Préstamos cultos y creaciones semánticas).” W Actas del II Congreso Internacional de Historia de la Lengua Española, red. Manuel Ariza Viguera et al. 1129–1139. T. 1. Madrid: Pabellón de Espada.
Littlewood, R. Joy, red. 2006. A Commentary on Ovid's Fasti. Book 6. Oxford: Oxford University Press.
Kowalski, Piotr. 2007. Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie. Warszawa: PWN.
Leszczyński, Zenon. 1998. Szkice o tabu językowym. Lublin: KUL.
Livius. 1905. Titi Livi Ab urbe condita. Pars II. Libri VII–XXIII, ed. M. Müller. Lipsiae: Teubner.
Livius. 1909. Titi Livi Ab urbe condita. Pars III. Libri XXIV–XXX, ed. M. Müller. Lipsiae: Teubner.
Macrobius. 2011. Saturnalia. Books 3–5, ed. R. A. Kaster. Cambridge, Massachusetts, London: Harvard University Press.
Mallory, James i Douglas Adams. 1997. Encyclopedia of Indo-European Culture. London, Chicago: Fitzroy Dearborn.
Mallory, James, i Douglas Adams. 2006. The Oxford introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World. Oxford: Oxford University Press.
Mann, Stuart. 1984–1987. An Indo-European Comparative Dictionary. Hamburg: H. Buske.
Mansur Guérios, Rosario Farani. 1956. Tabus lingüísticos. Rio: Organização Siniões.
Matasovič, Ranko. 2004. Gender in Indo-European. Heidelberg: Universitätsverlag Carl Winter.
Meillet, Antoine. 1921–1922. „De la disparition des noms indo-européens de parties du corps en slave.” Rocznik Slawistyczny 9: 71–77.
Meillet, Antoine. „Lat. Genuinus.” Bulletin de la Société de Linguistique de Paris 27: 54–55.
Meiser, Gerhard. 1998 Historische Laut- und Formenlehre der lateinischen Sprache. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
Meyer-Lübke, Wilhelm. 1911. Romanisches etymologisches Wörterbuch. Heidelberg: Winter.
Muller, Frederik. 1926. Altitalisches Wörterbuch. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Onians, Richard. 1951. The Origins of European Thought About the Body, the Mind, the Soul, the World, Time, and Fate. Cambridge: Cambridge University Press.
Ovidius. 1911. P. Ouidius Naso: Tristia. Ibis. Ex Ponto libri. Fasti. T. 3, ed. R. Merkelli. Lipsiae: Teubner.
Palmer, Robert 1970. The Archaic Community of the Romans. Cambridge: Cambridge University Press.
Pedrina, Marta. 2006 „Tendre les mains, supplier du regard: Télèphe et Dryas.” W L’expression des corps. Gestes, attitudes, regards dans l’iconographie antique, red. L. Bodiou, D. Frère i V. Mehl. 299–310. Rennes: Rennes Presses Universitaires de Rennes.
Petronius. 1993. Pétrone, Le Satiricon, ed. A. Ernout. Paris: Les Belles Lettres.
Plinius. 1906. Naturalis Historia. Lipsiae: Teubner.
Plutarch. 1936. Quaestiones Romanae. Moralia. Cambridge, London: Harvard University Press.
Pokorny, Julius. 1959. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. München-Bern: Francke.
Popławski, Mieczysław. 2011. Bellum Romanum. Sakralność wojny i prawa rzymskiego. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Salustius. 1908. De coniuratione Catilinae. C. Sallusti Crispi Catilina Iugurtha Ex historiis orationes et epistulae, ed. A. Eussner. Lipsiae: Taubner.
Seneca. 1965. L. Annei Senecae ad Lucilium epistulae morales. Oxfrod: Oxford University Press.
Servius. 1986. Servii Grammatici: Qui Feruntur in Vergilii Carmina Commentarii. Vol 1: Aeneidos Librorum I–V Commentarii, Hildesheim, Zürich, New York: Georg Olms.
Specht, Franz. 1944. Ursprung der indogermanischen Deklination. Götingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Specht, Franz. 1949. „Zum sakralen u.” Die Sprache 1: 43–49.
Suetonius Gaius Tranquillus 1918. De vita caesarum, Libri I–II Iulis, Augustus. Boston, New York, Chicago: Allyn and Bacon.
Uría Varela, Javier. 1997. Tabú y eufemismo en latín. Amsterdam: A. M. Hakkert.
Trubačev, Oleg, red. 1994. Etimologičeskij slovar slavjanskich jazykov. T. XX. Moskva: Nauka.
Tucker, Thomas. 1931. A Concise Etymological Dictionary of Latin. Halle: Max Niemeyer Verlag.
Vaan, Michiel de. 2008. Etymological Dictionary of Latin and other Italic Languages. Leiden, Boston: Brill.
Vergilius Maro P. 1900. Georgicon, Bucolics, Aeneid, and Georgics Of Vergil, ed. J. B. Greenough. Boston: Ginn & Co.
Vergilius Maro P. 1992. Énéide. Livres I–IV, ed. J. Perret. Paris.
