ISSN 2084–1418
Wersją pierwotną czasopisma jest wersja papierowa
2017, Nr (10), Antropologia - folklor - historia
Elwira Wilczyńska
Możliwości wykorzystania tekstów folkloru w dociekaniach historycznych. Uwagi badacza kultury wsi polskiej XIX i początku XX wieku
Pobierz wersję elektroniczną
Słowa kluczowe: folklor, historia folklorystyki, historia etnografii, metodologia, źródła historyczne, kultura ludowa, kultura chłopska
Abstrakt: Punktem wyjścia do rozważań nad możliwościami wykorzystania źródeł folklorystycznych w badaniu przeszłości jest niejednoznaczność terminu „folklor” oraz wielość perspektyw interpretacyjnych pojawiających się na gruncie polskiej folklorystyki. Śledząc historyczny rozwój zainteresowania tą tematyką w różnych dziedzinach humanistyki, autorka stara się odpowiedzieć na pytanie, dlaczego odwoływanie się do „wiedzy ludu” pozostawało długo niedoceniane w dyskursie historycznym i w jakich okolicznościach zostało włączone w jego obręb. Dostrzegając poznawczy potencjał folkloru ustnego, przedstawia jego mankamenty jako źródła historycznego oraz postuluje konieczność stosowania w analizie tego rodzaju materiałów metod folklorystycznych.
Informacje o autorze:
ELWIRA WILCZYŃSKA – filolog, etnolog, doktorantka na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. E-mail: elwirawilczynska[at]gmail.com
Prace cytowane Rozwiń
Assorodobraj, Nina. 1967. „Rola historii w narodzinach świadomości narodowej w Afryce Zachodniej.” Studia Socjologiczne (1): 73–109.
Baranowski, Bohdan. 1953. Z dziejów antyfeudalnych ruchów chłopskich na Podlasiu. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Bogatyriew, Piotr G., i Roman Jakobson. 1973. „Folklor jako specyficzna forma twórczości.” Literatura Ludowa 17 (3), przeł. Aleksander Bereza, 28–41.
Brencz, Andrzej. 1999. „Folklor.” W Britannica. Edycja polska, red. Wojciech Wolarski. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz.
Burszta, Józef. 1987. „Folklor.” W Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, red. Zofia Staszczak. Warszawa, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Burszta, Józef. 1972. „Współczesny folklor widowiskowy. Zarys postaci zjawiska.” Lud 56: 83–102.
Bystroń, Jan Stanisław. 1925. Historja w pieśni ludu polskiego. Kraków: Gebethner i Wolff.
Cocchiara, Giuseppe. 1971. Dzieje folklorystyki w Europie, przeł. Wojciech Jekiel. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Darnton, Robert. 2012. Wielka masakra kotów i inne epizody francuskiej historii kulturowej, przeł. Dorota Guzowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Dorson, Richard M. 1964. „Oral Tradition and Written History: the Case for United States.” Journal of the Folklore Institute 1 (3): 220–234.
Dorson, Richard. 1972. Folklore. Selected Essays. Bloomington, London: Indiana University Press.
Federowski, Michał. 1902. Lud białoruski na Rusi Litewskiej. Materyały do etnografii słowiańskiej zgromadzone w latach 1877–1893. T. 2. Kraków: Akademia Umiejętności, Uniwersytet Jagielloński.
Geremek, Bronisław. 1978. „Fabuła, konwencja i źródło. Utwór literacki w badaniu kultury średniowiecznej.” W Dzieło literackie jako źródło historyczne, red. Zofia Stefanowska i Janusz Sławiński. Warszawa: Czytelnik.
Goody, Jack i Watt, Ian. 2011. „Następstwa piśmienności.” Przeł. Justyna Jaworska. W Antropologia antyku greckiego. Zagadnienia i wybór tekstów. Oprac. Włodzimierz Lengauer, Paweł Majewski, Lech Trzcionkowski. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Górny, Konrad, 2004. „Obecna przeszłości – lokalne wymiary historii.” Zeszyty Etnologii Wrocławskiej 6 (1): 37–45.
Grochowski. Piotr, red. 2013. Netlor. Wiedza cyfrowych tubylców. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Grochowski, Piotr, i Wróblewska, Violetta. 2014. „Materiały Kolbergowskie a metodologia badań folklorystycznych.” Lud (98): 41–62.
Gusiew, Wiktor J. 1974. „Folklor. Historia i aktualne znaczenia terminu.” Literatura Ludowa 18 (4/5), przeł. Tadeusz Zielichowski, 63–80.
Hajduk-Nijakowska, Janina. 1980. Temat śpiącego wojska w folklorze polskim. Próba typologii. Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śląskich w Opolu.
Hajduk-Nijakowska, Janina. 1983. Nie wszystko bajka. Polskie ludowe podania historyczne. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Hajduk-Nijakowska, Janina. 1985. „Problematyka badań nad świadomością historyczną w folklorze.” Etnografia Polska 29 (1): 105–109.
Hajduk-Nijakowska, Janina, i Teresa Smolińska, red. 2011. Nowe konteksty badań folklorystycznych. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Hastrup, Kirsten. 1997. „Przedstawianie przeszłości. Uwagi na temat mitu i historii.” Konteksty. Polska Sztuka Ludowa 51 (1–2), przeł. Sławomir Sikora, 22–27.
Jażdżewski, Konrad. 1963. „O trwałości i wiarygodności ustnej tradycji historycznej u ludów niepiśmiennych.” W Munera archaeologica Iosepho Kostrzewski. Quinquagesimum annum optimarum artium studiis deditum peragenti ab amicis collegis discipulis oblate, red. Konrad Jażdżewski, Witold Hensel, Wojciech Kočka, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kadłubiec, Daniel. 2011. „O modelowaniu historii w folklorze.” W Nowe konteksty badań folklorystycznych, red. Janina Hajduk-Nijakowska, Teresa Smolińska. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Kapełuś, Helena, i Julian Krzyżanowski, red. 1970. Dzieje folklorystyki polskiej 1800–1863. Epoka przedkolbergowska. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kapełuś, Helena, i Julian Krzyżanowski, red. 1982. Dzieje folklorystyki polskiej 1864–1918. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kasjan, Jan M. 1986. Siostrzane muzy. Studia o literaturze ustnej i pisanej. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Kosowska, Ewa. 1985. Legenda. Kanon i transformacje. Św. Jerzy w polskiej kulturze ludowej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Kotula, Franciszek. 1969. Folklor słowny osobliwy Lasowiaków, Rzeszowiaków i Podgórzan. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
Kowalski, Piotr. 1989. „Folklor – próba nowej definicji operacyjnej.” W Literatura Ludowa 33 (3): 3–26.
Kowalski, Piotr. 1990. Współczesny folklor i folklorystyka. O przedmiocie poznania w dzisiejszych badaniach folklorystycznych. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Kowalski, Piotr. 2011. „Folklorystyka na nowych obszarach: antropologia mediów.” W Nowe konteksty badań folklorystycznych, red. Janina Hajduk-Nijakowska i Teresa Smolińska. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Krawczyk-Wasilewska, Violetta. 1979. Wprowadzenie do folklorystyki. Łódź: Uniwersytet Łódzki.
Krawczyk-Wasilewska, Violetta. 1986. Współczesna wiedza o folklorze. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Krawczyk-Wasilewska, Violetta. 1995. „O folklorystyce polskiej w stulecie Ludu.”, Lud 78: 43–54.
Krawczyk-Wasilewska, Violetta. 2011. „W obronie folkloru, czyli dialog między tradycją a współczesnością.” W Nowe konteksty badań folklorystycznych, red. Janina Hajduk-Nijakowska i Teresa Smolińska. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Krzyżanowski, Julian. 1962. Polska bajka ludowa w układzie systematycznym. T. 1. Wrocław 1962: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Krzyżanowski, Julian. 1965a. „Bajka magiczna.” W Słownik folkloru polskiego, red. Julian Krzyżanowski. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Krzyżanowski, Julian. 1965b. „Folklor.” W Słownik folkloru polskiego, red. Julian Krzyżanowski. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Krzyżanowski, Julian. 1965c. „Folklorystyka.” W Słownik folkloru polskiego, red. Julian Krzyżanowski. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Lévi-Strauss, Claude. 2000. Antropologia strukturalna, przeł. Krzysztof Pomian. Warszawa 2000: Wydawnictwo KR.
Ługowska, Jolanta. 1993. W świecie ludowych opowiadań. Teksty, gatunki, intencje narracyjne. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Ługowska, Jolanta. 1995. „Dylematy współczesnego folklorysty (i literaturoznawcy).” W Folklorystyka. Dylematy i perspektywy, red. Dorota Simonides. Opole: Uniwersytet Opolski. Instytut Filologii Polskiej.
Łysiak, Wojciech. 1992a. „Folklor jako źródło historyczne.” Literatura Ludowa 36 (3): 31–42.
Łysiak, Wojciech. 1992b. Ludowa wizja przeszłości. Historyzm folkloru Wielkopolski. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
McNeil, W.K. 1982. „History in American Folklore. An American Perspective.” Western Folklore 41 (1): 30–35.
Mianecki, Adrian. 1999. „Kilka uwag o genologii podań wierzeniowych.” Literatura Ludowa 43 (2): 51–73.
Morawiec, Jakub. 2007a. „Poezja skaldów jako źródło wiedzy o wojskowości w Skandynawii okresu wikińskiego.” W Wojskowość ludów Morza Bałtyckiego, red. Michał Bogacki, Maciej Franz, Zbigniew Pilarczyk. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Morawiec, Jakub. 2007b. „Skipt es á gumna giptu. Hallfreðr Óttarsson vandræðaskáld i jego poezja na tle przełomowych wydarzeń w Norwegii końca X i początku XI wieku.” Studia Historyczne 50 (3–4): 259–278.
Morawiec, Jakub. 2009a. „Anonimowy poemat Liðsmannaflokkr i problem jego odbiorcy. Ślad pobytu córki Mieszka I, matki Knuta Wielkiego, w Anglii?” Studia Źródłoznawcze 47: 17–34.
Morawiec, Jakub. 2009b. „Kontakty Olafa Tryggvasona z Jomsborgiem – pomiędzy legendą a historyczną rzeczywistością.” Średniowiecze Polskie i Powszechne 1: 19–42.
Nedo, Paweł. 1965. Folklorystyka. Ogólne wprowadzenie, przeł. Ligia Jasnosz. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Ong, Walter J. 2011. Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, przeł. Józef Japola. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Simonides, Dorota. 1964. „Obraz krzywdy społecznej w śląskiej prozie ludowej.” Kwartalnik Opolski 10 (2): 51–60.
Simonides, Dorota. 1969. „Współczesna śląska proza ludowa.” Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Powstańców Śląskich w Opolu. Seria B. Studia i Monografie. Opole: WSP.
Simonides, Dorota. 1981. „Memorat i fabulat we współczesnej folklorystyce.” W Literatura popularna – folklor – język, red. Witold Nawrocki, Michał Waliński. Katowice: Uniwersytet Śląski.
Simonides, Dorota. 1991. „Folklorystyka wobec etnologii i innych nauk humanistycznych.” W Etnografia wśród nauk humanistycznych, red. Czesław Robotycki. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Simonides, Dorota, red. 1995. Folklorystyka. Dylematy i perspektywy. Opole: Uniwersytet Opolski. Instytut Filologii Polskiej.
Sobczyk, Urszula. 2014. „Dzieje pojęcia folklor w polskim dyskursie humanistycznym.” Ogrody nauk i sztuk 4: 417–425.
Sulima, Roch. 1989. „Wieczność – biografia – historia (o ludowych podaniach historycznych niefolklorystycznie).” Literatura Ludowa 33 (2): 15–35.
Sulima, Roch. 1995. „Rekonstrukcje i interpretacje. Od folklorystyki do antropologii codzienności.” W Folklorystyka. Dylematy i perspektywy, red. Dorota Simonides. Opole: Uniwersytet Opolski, Instytut Filologii Polskiej.
Szacki, Jerzy. 2011. Tradycja. Warszawa 2011: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Thoms, William J. 1996. „Folk-lore.” Journal of Folklore Research 33 (3): 187–189. Pierwodruk 1846.
Tomicki, Ryszard. 1981. „Kultura – dziedzictwo – tradycja.” W Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, red. Maria Biernacka, Maria Frankowska, Wanda Paprocka. T. 2. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Topolski, Jerzy. 1998. Świat bez historii. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Trojanowski, Wincenty. 1917. „Podania mityczne z dziejów polskich w oświetleniu wiaroznawstwa porównawczego i obrzędów ludowych.” Wisła. Miesięcznik Geograficzno-Etnograficzny 20 (2), s. 121–186.
Tymieniecki, Kazimierz. 1965. „Legendy i spór o narrację historyczną.” Studia Źródłoznawcze 10: 101–108.
Vansina, Jan. 1985. Oral Tradition as History. Madison: University of Wisconsin Press.
Waliński, Michał. 1979. „Współczesna rzeczywistość folkloru. Glosa do dyskusji.” Literatura Ludowa 23 (1–3): 19–32.
Weber, Eugen. 1981. „Fairies and Hard Facts: The Reality of Folktales.” Journal of the History of Ideas 42 (1): 93–113.
Wróblewska, Violetta. 2016. „Folklor – tradycja i współczesność. Wprowadzenie.” Folklor – tradycja i współczesność, red. Roksana Sitniewska, Elwira Wilczyńska, Violetta Wróblewska. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Zdziarski, Stanisław. 1903. „Garść baśni ludu ruskiego z Nałuża w Trembowelskiem.” Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne 6: 153–172.
Ziejka, Franciszek. 1984. Złota legenda chłopów polskich. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
