2017, Nr (10), Antropologia - folklor - historia

---

Jolanta Ługowska
Być „niepowołanym odbiorcą”…

Pobierz wersję elektroniczną

Słowa kluczowe: kultura ludowa, tradycja, sacrum, miejsca święte, księgi intencyjne, vota i gesty wotywne, listy do Pana Boga, religijność ludowa

Abstrakt:
W kręgu naukowych zainteresowań Piotra Kowalskiego – literaturoznawcy, folklorysty i badacza kultury – znalazły się zjawiska i konkretne zdarzenia, narzucające niejako badaczowi status „niepowołanego” czy przynajmniej „niespecyficznego” odbiorcy. Wielowątkowa, erudycyjna rozprawa Prośba do Pana Boga. Rzecz o gestach wotywnych ma więc swój początek w dyskretnej obserwacji przez uczonego swoistego rytuału wpisywania przez wiernych do księgi wyłożonej przez ołtarzem Matki Boskiej Opolskiej próśb i intencji o charakterze prywatnym, często intymnym. Podjęta przez autora próba zarysowania genezy zjawiska, jego kulturowych funkcji oraz dawnych i współczesnych kontekstów stanowi ilustrację pewnego typu naukowego wywodu, którego logika wiedzie od konstatacji „dziwności” czy „peryferyjności” analizowanego zdarzenia czy zachowania (wraz z towarzyszącymi im tekstami) do umieszczenia ich w głównym nurcie kultury. Dokonuje się to dzięki odsłonięciu realizowanych w pojedynczych aktach komunikacyjnych, zwykle niejawnych wzorców i zachowań, które pozostają w związku z uniwersalnymi potrzebami człowieka. Swoisty dystans poznawczy towarzyszący wszelkim poczynaniom naukowym, a więc także w zakresie badań nad kulturą, ulec więc może, w wyniku zastosowania procedur wyjaśniających oraz usytuowania badanych zjawisk na osi czasu, znacznemu ograniczeniu, nigdy jednak całkowitej likwidacji: uczony, co wielokrotnie podkreśla Kowalski, zawsze istnieje zatem „obok” przedmiotu badania, często przy tym bywając „niepowołanym odbiorcą”. Ważne wydaje się przy tym, że ów dystans wiąże się ściśle z typowym dla humanisty zaciekawieniem bogatym i zróżnicowanym ludzkim światem znaczeń i wartości, w którym nic nie jest oczywiste.

Informacje o autorze:
JOLANTA ŁUGOWSKA – filolog, profesor zwyczajny w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. E-mail: jola.lugowska[at]op.pl

Prace cytowane Rozwiń

Bartmiński, Jerzy. 1990. Folklor – język – poetyka. Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich. Burszta, Wojciech J. 1992. „Etnologia dzisiaj albo siła peryferii.” Polska Sztuka Ludowa 2. Ciarka, Ryszard. 1992. „Rozmowa z Jackiem Olędzkim.” Konteksty 3–4. Czachowski, Hubert, i Violetta Wróblewska, red. 2016. Kultura wsi w egodokumentach. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Eliade, Mircea. 1970. Sacrum. Mit. Historia. Wybór esejów, przeł. A. Tatarkiewicz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. Heller, David. 1992. Kochany Panie Boże! Jakiego wyznania były dinozaury?, wybór i przekład M. Bogusławska. Warszawa: Wydawnictwo Palabra. Kowalski, Piotr. 1990. Współczesny folklor i folklorystyka. O przedmiocie poznania w dzisiejszych badaniach folklorystycznych. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Kowalski, Piotr. 1993. Samotność i wspólnota. Inskrypcje w przestrzeniach współczesnego życia. Opole: Wydawnictwo WSP. Kowalski, Piotr. 1994. Prośba do Pana Boga rzecz o gestach wotywnych. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej. Kowalski, Piotr, red. 2007. Bestie, żywy inwentarz i bracia mniejsi. Motywy zwierzęce w mitologiach, sztuce i życiu codziennym. Opole: Uniwersytet Opolski, Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Marshall, Eric, i Stuart Hample. 1978. Listy dzieci do Pana Boga, przeł. M. Goraj. Warszawa: PAX. Ong, Walter J. 1992. Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, przeł. J. Japola. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Pawluczuk, Włodzimierz. 1990. Wiara a życie codzienne. Kraków: Miniatura. Pawluczuk, Włodzimierz. 1992. Potoczność i transcendencja. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos. Zgółkowa, Halina, red. 1994. Listy polskich dzieci do Pana Boga. Poznań: Wydawnictwo SAWW.