2014, Nr 2 (7), Historia i płeć

---

Claudia Kraft
From noble knights to Polish warriors? Reconfigurations of masculinities and femininities in Polish revolutionary warfare and during the times of partitions

Pobierz wersję elektroniczną

Słowa kluczowe: relacje między płciami, męskość / kobiecość, budowanie państwa, budowanie narodu, działania wojenne / wojskowe, biurokracja, emocje, sfera publiczna i prywatna.

Abstrakt:
Artykuł opisuje znaczenie wyobrażeń płciowych dla wyjaśnienia zmian społecznych i politycznych na przykładzie historii Polski od końca XVIII wieku. Skupiając się na aspektach reform politycznych w dziedzinie wojska i biurokracji, pokazuje, jak areny kobiecej i męskiej sprawczości zostały ponownie skonfigurowane w czasie nagłych zmian społecznych i politycznych, które charakteryzowały historię Polski w epoce reform politycznych, rozbiorów i kolejnych dziesięcioleci braku politycznej niezależności. Autorka pokazuje, w jaki sposób (przynajmniej do początku XIX wieku) granice między sferą publiczną i prywatną stawały się bardziej stałe i jak jednocześnie coraz bardziej pola męskiej i kobiecej sprawczości były silniej wkomponowywane w odpowiednie sfery. Poza tym omawia społecznie odpowiednie formy męskości i kobiecości, dzięki czemu staje się jasne, że emocjonalność postrzegana niegdyś jako niezbędny element w edukacji przyszłych żołnierzy i obywateli znalazła się w XIX wieku pod krytyką. Wraz ze zmianami w systemach prawnych (wprowadzenie nowoczesnych kodeksów prawa cywilnego), pojawieniem się nowych pojęć politycznych (praca organiczna) i - last but not least - biologizacją relacji płciowych, rozwijały się nowe ideały postępowania w sferze prywatnej i publicznej, odwołujące się do rzekomo naturalnych cech i zdolności mężczyzn i kobiet.

Informacje o autorze:
KRAFT CLAUDIA – historyk, profesor na Uniwersytecie w Siegen (Niemcy)

Prace cytowane Rozwiń

Lorence-Kot B. 1985. Child-rearing and reform: a study of the nobility on eighteenth-century Poland. Westport London.
Martschukat J. Stieglitz O. 2008. Geschichte der Männlichkeiten. Frankfurt/Main.
Timm A.F. Sanborn J.A. 2007. Gender, Sex and the Shaping of Modern Europe: a history from the French Revolution to the present day. Oxford:17–53.
Smart A.K. 2011. Citoyennes: women and the ideal of citizenship in eighteenth-century France. Newark, Md.
Dudink S. Hagemann K. Tosh J. eds. 2004. Masculinities in politics and war. Gendering modern history. Manchester/ New York.
Hagemann K. G. Mettele. J. Rendall. eds. 2010. Gender, War, and Politics: transatlantic perspectives. Basingstoke et al.
Barańska A. 2001. Wpływ powstań na ewolucji ról społecznych kobiet, [in:] Polskie powstania narodowe na tle przemian europejskich w XIX wieku, ed. ead., W. Matwiejczyk, J. Ziołek. Lublin: 275–288.
Opitz C. 2002. Aufklärung der Geschlechter, Revolution der Geschlechterordnung. Studien zur Politik- und Kulturgeschichte des 18. Jahrhunderts. Münster.
Kaddish D.Y. 1991. Politicizing Gender: narrative strategies in the aftermath of the French Revolution, New Brusnwick.
Müller M.G. 1986. Staat und Heer in der Adelsrepublik Polen im 18. Jahrhundert, [in:] Staatsverfassung und Heeresverfassung in der europäischen Geschichte der Neuzeit. ed. J. Kunisch. Berlin: 279–295.
Kraft C. 2006. Polnische militärische Eliten in gesellschaftlichen und politischen Umbruchprozessen 1772–1831, [in:] Fremde Herrscher - Fremdes Volk. Inklusions- und Exklusionsfiguren bei Herrschaftswechseln in Europa, eds. A. Gestrich, H. Schnabel-Schüle, Frankfurt/Main: 271–295.
Czubaty J. 2005. Zasada „dwóch sumień”. Normy postępowanie i granice kompromisu politycznego Polaków w sytuacji wyboru (1795–1815), Warszawa.
Grześkowiak-Krwawicz A. 2000. O formę rządu czy o rząd dusz? Publicystyka polityczna Sejmu Czteroletniego, Warszawa.
Müller M.G. 2002. Adel und Elitenwandel in Ostmitteleuropa. Fragen an die polnische Adelsgeschichte im ausgehenden 18. und 19. Jahrhundert, „Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung” 50 (4): 497–513.
Kądziela Ł. 2011. Od konstytucji do insurekcji. Studia nad dziejami Rzeczypospolitej w latach 1791–1794. Warszawa: 13–55.
Hoensch J.K. 1973. Sozialverfassung und politische Reform. Polen im vorrevolutionären Zeitalter. Köln–Wien.
Müller M.G. 1983. Polen zwischen Preußen und Rußland. Souveränitätskrise und Reformpolitik 1736–1752. Berlin.
Michalski J.1983. Z problematyki republikańskiego nurtu polskiej reformatorskiej myśli politycznej w XVIII wieku. „Kwartalnik Historyczny” 90 (2): 327–338.
Kizwalter T. 1999. O nowoczesności narodu. Przypadek Polski, Warszawa.
Rostworowski E. 1982. War and Society in the Noble Republic of Poland-Lithuania in the Eighteenth Century [in:] East Central European Society and War in the Pre-Revolutionary Eighteenth Century. (= War and Society in East Central Europe, Vol. II), eds. B.F. Kiraly, P.F. Sugar, Boulder: 165–182.
Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak M. 1996. Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa.
Grześkowiak-Krwawicz A. 2006. Staropolska koncepcja wolności i jej ewolucja w myśli politycznej XVIII w., „Kwartalnik Historyczny” 113 (1): 57–83.
Staszic S. 1952. Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego (... do dzisiejszego stanu Rzeczypospolitej przystosowane) (1785), ed. S. Czarnowski, Wrocław.
Kołłątaj H. 1954. O poprawie szkoły kadetów i o wskrzeszeniu milicyi wojewódzkich napisany rok 1784, [in:] Listy Anonima i prawo polityczne narodu polskiego, eds. B. Leśnodorski, H. Wereszycki, Warszawa 2: 341–366.
Cwer A. 2010. Polska wojskowa myśl wychowawcza w latach 1794–1864, Kielce.
Mrozowska K. 1961. Szkoła Rycerska Stanisława Augusta Poniatowskiego (1765–1794), Wrocław.
Czartoryski A.K. 1925. Katechizm rycerski, ed. and preface H. Mościcki (Warszawa 1774), Warszawa.
Czartoryski A.K. 1790. Definicje różne przez pytania i odpowiedzi dla Korpusu Kadetów, Warszawa.
Stetkiewiczówna W. 1924. System wychowania kobiet według KEN, „Przegląd Pedagogiczny” 43 (4): 215–244.
Baklarska I. 2000. Matka i opiekunka okresu polskiego oświecenia w świetle poglądów pedagogicznych Franciszka Bielińskiego i Stanisława Staszica, [in:] Partnerka, matka, opiekunka. Status kobiety w dziejach nowożytnych od XVI do XX wieku, ed. K. Jakubiak, Bydgoszcz: 83–90.
Taszycki G. 1938. O własności fortun kobiecych (Warszawa 1792), [in:] Kodeks Stanisława Augusta. Zbiór dokumentów, ed. S. Borowski, Warszawa: 96–111.
Marcinkowski A.1998. Ogólne zasady organizacji wojska polskiego w latach 1791–1918, [in:] Od armii komputowej do narodowej (XVI–XX w.), eds. Z. Karpus, W. Rezmer, Toruń: 155–170.
Müller M.G. 2001. Szlachecki czy mieszczański model narodu, [in:] Polskie powstania narodowe na tle przemian europejskich w XIX wieku, ed. ead., W. Matwiejczyk, J. Ziołek, Lublin: 227-235.
Kizwalter T. 2001. Wzorce społeczeństwa obywatelskiego w polskich powstaniach, [w:] Polskie powstania narodowe na tle przemian europejskich w XIX wieku, ed. ead., W. Matwiejczyk, J. Ziołek, Lublin: 237–255.
Gierowski J. A.1996. Udział Żydów w Powstaniu Kościuszkowskim, [in:] Powstanie Kościuszkowskie i jego Naczelnik. Historia i tradycja, ed. T. Kulak, Kraków: 41–46.
Kowecki J. 1982. The General Levy in Eighteenth Century Poland, [in:] East Central European Society and War in the Pre-Revolutionary Eighteenth Century, eds. B.F. Kiraly, P.F. Sugar, Boulder: 189–197.
Staszewski J. 2003. Die Polnische Adelsrepublik im 18. Jahrhundert im Licht neuerer Forschungen, „Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung” 52 (4): 572–583.
Hagemann K. 2004. Female Patriots. Women, war and the nation in the period of Prussian-German Anti-Napoleonic wars, „Gender and History” 16 (2): 397–424.
Walczewska S. 2000. Damy, rycerze, feministki. Kobiecy dyskurs emancypacyjny w Polsce, Kraków.
Opitz C. 2002. Der Bürger wird Soldat – und die Bürgerin...? Die Revolution, der Krieg und die Stellung der Frauen nach 1789, [in:] ead., Aufklärung der Geschlechter, Revolution der Geschlechterordnung. Studien zur Politik- und Kulturgeschichte des 18. Jahrhunderts, Münster: 173–198.
Bogucka M. 1998.Białogłowa w dawnej Polsce: kobieta w społeczeństwie polskim XVI–XVIII na tle porównawczym, Warszawa.
Kizwalter T.1996. Modernization Processes and Emancipation of Women in the Polish Territories in the 19th Century, „Acta Poloniae Historica” 74: 91–96.
Kraft C. 2009. Das „Staatlich-Administrative” als Feld von Aushandlungsprozessen zwischen alten und neuen Eliten Ende des 18. und zu Beginn des 19. Jahrhunderts, [in:] Aufsteigen und Obenbleiben in europäischen Gesellschaften des 19. Jahrhunderts. Akteure – Arenen – Aushandlungsprozesse, eds. K. Holste, D. Hüchtker, M.G. Müller, Berlin: 21–47. Malec J. 1986. Polska myśl administracyjna 18 wieku, Kraków.
Martschukat J. 2007. Vaterfigur und Gesellschaftsordnung um 1800, [in:] Väter, Soldaten, Liebhaber. Männer und Männlichkeiten in der Geschichte Nordamerikas. Ein Reader, eds. id., O. Stieglitz, Bielefeld: 83–100.
Kerber L.K.1976. The Republican Mother: Women and the Enlightenment – An American Perspective, „American Quarterly” 28 (2): 187–205.
Sobociński W. 1964. Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego, Toruń.
Blackburn Ch. A. 1998. Napoleon and the Szlachta, New York.
Czubaty J. 2011. Księstwo Warszawskie (1807–1815), Warszawa.
Leśnodorski B. 1951. Elementy feudalne i burżuazyjne w ustroju Księstwa Warszawskiego, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 3: 304–332.
Czubaty J. 1997. Warszawa 1806–1815. Miasto i ludzie, Warszawa.
Łepkowski T. 1967. Polska – narodziny nowoczesnego narodu 1764–1870, Warszawa.
Goclon J.A. 1999. Polska na królu pruskim zdobyta. Ustrój, administracja i sądownictwa doby Komisji Rządzącej w 1807 roku, Wrocław: 145–154.
Rostocki W. 1972. Korpus w gęsie pióra uzbrojony. Urzędnicy warszawscy, ich życie i praca w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim do roku 1831, Warszawa.
Jedlicki J. 1968. Klejnot i bariery społeczne: Przeobrażenia szlachectwa polskiego w schyłkowym okresie feudalizmu,Warszawa.
Raphael L. 2000. Recht und Ordnung. Herrschaft durch Verwaltung im 19. Jahrhundert, Frankfurt/Main.
Leśnodorski B. 1963. Szkoła Prawa i Nauk Administracyjnych w Księstwie Warszawskim, [in:] id., W. Sobociński, J. Sawicki, Studia z dziejów Wydziału Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa: 7–32.
Ramm Th. 1995. Das Familienrecht des Preußischen Allgemeinen Landrechts und des Code Civil im Vergleich, [in:] 200 Jahre Allgemeines Landrecht für die preußischen Staaten. Wirkungsgeschichte und internationaler Kontext, eds. B. Dölemeyer, H. Mohnhaupt, Frankfur/Main: 463–483.
Polski Słownik Biograficzny 1977. vol. 22, Wrocław.
Dölemeyer B. 1997. Frau und Familie im Privatrecht des 19. Jahrhunderts, [in:] Frauen in der Geschichte des Rechts. Von der Frühen Neuzeit bis zur Gegenwart, ed. U. Gerhard, München: 633–658.
Czartoryski A.J.1988. O rycerstwie, [in:] Droga do niepodległości czy program defensywny? Praca organiczna: Programy i motywy, eds. T. Kizwalter, J. Skowronek, Warszawa: 79–83.
Frevert U. 1995. Geschlecht – männlich/weiblich. Zur Geschichte der Begriffe 1730–1990, [in:] id., „Mann und Weib, und Weib und Mann”, Geschlechterdifferenzen in der Moderne, München: 13–60.
Porter B. 2005. Hetmanka and Mother: Representing the Virgin Mary in Modern Poland, „Contemporary European History” 14 (2): 151–170.
Kieniewicz S. ed. 1951.Przemiany społeczne i gospodarcze w Królestwie Polskim 1815–1830. Warszawa.
Winiarz A. 2000.Wpływ kobiety-matki na życie polskiej rodziny ziemiańskiej doby niewoli narodowej, 1795–1918, [in:] Partnerka, matka, opiekunka. Status kobiety w dziejach nowożytnych od XVI do XX wieku, ed. K. Jakubiak, Bydgoszcz: 146–155.
Rzepnewska D. 1996. Women of the Landowning Class in the Polish Kingdom during the 19th Century, „Acta Poloniae Historica” 74: 97–120.
Janion M. 1996. Kobieta i duch inności, Warszawa.
Filipowicz H. 1996.The Daughters of Emilia Plater, [in:] Engendering Slavic Literatures, eds. P. Chester, S. Forrester, Indiana: 34–58.
Charewiczowa Ł. 2002. (published first in Lwów 1938).Kobieta w dawnej Polsce do okresu rozbiorów, Poznań.
Stetkiewiczówna W. 1924.System wychowania kobiet według KEN, „Przegląd Pedagogiczny” 43 (4): 215–244,
Filipowicz H. 2002. Othering the Kosciuszko-Uprising: Women as Problem in Polish Insurgent Discourse, [in:] Studies in Language, Literature, and Cultural Mythology in Poland. Investigating „The Other”, ed. E.M. Grossman, Lewiston: 55–83.
Balicki Z. 1903. Narodowy egoizm wobec etyki, 2nd edition, Lwów.
Kraft C. 2009. Gendering Polish Historiography of the Late 18th and 19th Centuries, [in:] Gendering Historiography: Beyond National Canons, eds. A. Epple, A. Schaser, Frankfurt/Main: 78–101.