2016, Nr (9), Dziedzictwo kulturowe

---

Alicja Mroczkowska
Ochrona cmentarza żydowskiego w Sobieniach-Jeziory w kontekście działań instytucjonalnych i praktyk społecznych

Pobierz wersję elektroniczną

Słowa kluczowe: Żydzi, Sobienie-Jeziory, żydowski cmentarz, grób, dziedzictwo

Abstrakt:
Artykuł koncentruje się na praktykach i działaniach podejmowanych przez różnych polskich i żydowskich aktywistów, potomków polskich Żydów oraz instytucje, biura samorządowe i prywatne organizacje pozarządowe w wysiłku dokumentowania, ochrony i upamiętnienia żydowskiego cmentarza w miasteczku Sobienie-Jeziory pod Warszawą. Prezentując podejście wszystkich wymienionych aktorów, autorka próbuje badać zagadnienie ochrony i upamiętniania żydowskich cmentarzy w Polsce oraz miejsce tych cmentarzy w lokalnej pamięci i przestrzeni ludzi żyjących w ich otoczeniu, osób, które pozostają w interakcji z dziedzictwem żydowskim na poziomie codzienności. Autorka stawia pytanie o to, czy żydowskie dziedzictwo może być uznawane za narodowe dziedzictwo Polski, zarówno na poziomie państwowym, jak i poziomie lokalnych mieszkańców. Przedstawia również status grobów i cmentarzy w żydowskim prawie i tradycji oraz ich rozumienie przez następców zmarłych, a także tych, którzy podtrzymują istnienie tego typu miejsc.

Informacje o autorze:
ALICJA MROCZKOWSKA - etnolog, pracownik Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie. E-mail: amroczkowska[at]jhi.pl.

Prace cytowane Rozwiń

Antropologia Stosowana. Red. Ząbek Maciej. Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego Międzynarodowe Centrum Dialogu Międzykulturowego i Międzyreligijnego UKSW. 2013.
Antropologia zaangażowana (?). red. Sochacki Łukasz, Jakub Steblik, Filip Wróblewski. Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków. 2010.
Bendowska Magdalena. 2003. „El Male Rachamim”. W Polski Słownik Judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie. Red. Z. Borzymińska, R. Żebrowski. Warszawa.
Burchard Przemysław. 1990. Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa.
Certeau de Michel. 2008. Wynaleźć codzienność. Sztuki działania. Kraków.
Datner Helena. 2011. Współczesna społeczność żydowska w Polsce a Zagłada. W Red. Monika Adamczyk-Garbowska, Feliks Tych. Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944−2010. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Skłodowskiej Curie, Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma. Lublin. 661−685.
Goldberg-Mulkiewicz Olga. 1986. Obrzędy żałobne i pogrzebowe Żydów polskich. Polska Sztuka Ludowa 1−2.
Grabski August. 1997. Współczesne życie religijne Żydów w Polsce. W August Grabski, Maciej Pisarski, Albert Stankowski. Studia z dziajów i kultury Żydów w Polsce po 1945 roku. Warszawa. 143−201.
Gruber Ruth Ellen. 2002. Virtually Jewish: Reinventing Jewish Culture in Europe. University of California Press.
Kolbuszewski Jacek. 1996. Cmentarze. Wrocław.
Jagielski Jan. 2003. Macewa. W Red. Zofia Borzymińska, Rafał Żebrowski. Polski Słownik Judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie. Warszawa.
Jagielski Jan. 2003. Ohel. W Red. Z. Borzymińska, R. Żebrowski. Polski Słownik Judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie. Warszawa.
Jewish cemeteries of Poland. Masovian Region. Chipczyńska Anna, Philip Carmel. Lo Tishkach Foundation. European Jewish Cemeteries Initiative. 2008.
Kameraz-Kos Ninel. 2002. Święta i obyczaje żydowskie. Warszawa.
Krajewska Monika. 1983. Cmentarze żydowskie – mowa kamieni. Znak 2−3.
Krajewska Monika. 1989. Cmentarze żydowskie w Polsce: nagrobki i epitafia. Polska Sztuka Ludowa 1−2.
Krajewska Monika. 1982. Czas kamieni. Warszawa.
Krajewska Monika. 1989. Symbolika płaskorzeźb na cmentarzach żydowskich w Polsce. Polska Sztuka Ludowa 1−2.
Krajewska Monika. 1989. Zachowajmy cmentarze żydowskie dla historii i kultury polskiej., Cmentarze zabytkowe 1- 2. 27– 45.
Krajewski Stanisław. 1989. Przykłady epitafiów hebrajskich na cmentarzach żydowskich w Polsce. Polska Sztuka Ludowa 1– 2. 60−63.
Krawczyk Monika. 2011. Status prawny własności żydowskiej i jego wpływ na stosunki polsko-żydowskie. W Red. Monika Adamczyk-Garbowska, Feliks Tych, Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944—2010. Warszawa. 687−714.
Lehrer Erica T. 1991. Jewish Poland Revisited, Heritage Tourism in Unquiet Places, Indiana University Press. Łagiewski Maciej. 1991. Macewy mówią. Wrocław.
Makom tov – dobre miejsce. Cmentarz żydowski Frankfurt nad Odrą / Słubice. Red. Reiß Eckard, Magdalena Abraham-Diefenbach. Berlin. 2012.
Atkinson Paul, Martyn Hammersley 1995. Metody badań terenowych. Tłum. S. Dymczyk. Poznań.
Pollack Martin. 2014. Skażone krajobrazy. Wołowiec.
Polski Słownik Judaistyczny. Warszawa. 2003.
Rozmus Dariusz. 1999. Cmentarze żydowskie ziemi Olkuskiej. Kraków.
Sikora Sławiomir. 1986. Cmentarz. Antropologia pamięci. Konteksty 1−2.
Smith Laurajane. The Uses of Heritage. Routledge. London−New York. 2006.
Steinlauf Michael C. 2001. Pamięć nieprzyswojona. Polska pamięć Zagłady. Warszawa.
Survey of Historic Jewish Sites in Poland. Gruber Samuel, Phyllis Myers. World Monuments Fund. NY. 1994.
Bergman Eleonora, Jagielski Jan, 2011. Ślady obecności. Synagogi i cmentarze. W Red. Monika Adamczyk-Garbowska, Feliks Tych. Następstwa Zagłady Żydów. Polska 1944-−2010. Warszawa. 471−492.
Thomas Luis-Vincent. 1991. Trup. Od biologii do antropologii. tłum. K. Kocjan. Łódź.
Toniak Ewa. 2013 Polski wątek. W Łukasz Baksik. Macewy codziennego użytku.Wołowiec.
Trzciński Andrzej. 1995. Nagrobek jako źródło historyczne do początkowego okresu dziejów gminy (na przykładzie Lublina, Chełma, Leska i Szczebrzeszyna). W Studia z dziejów kultury żydowskiej w Polsce. Red. Jerzy Woronczak. Cmentarze żydowskie. T. 2. Wrocław. 57–67.
Trzciński Andrzej. 1989. Polichromia nagrobków na cmentarzach żydowskich w Polsce południowo-wschodniej. Polska Sztuka Ludowa XLII 1–2. 63–64.
Trzciński Andrzej. 1997. Symbole i obrazy: treści symboliczne przedstawień na nagrobkach żydowskich w Polsce. Lublin.
Urban Kazimierz. 2006. Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944−1966 (wybór materiałów). Kraków.
Wodziński Marcin. 2001. Poetyka hebrajskich inskrypcji nagrobnych w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej. Literatura Ludowa 2. 17−33.
Wodziński Marcin. 2013. Tombstones. W Red. Raphael Patai, Haya Bar-Itzhak. Encyclopedia o Jewish Folklore and Traditions. t. 2. New York. 535-−530.
Woronczak Jan Paweł. 1993. Specyfika kulturowa cmentarzy żydowskich. Katowice.
Wóycicka Zofia. 2009. Przerwana żałoba. Polskie spory wokół pamięci nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady. 1944−1950. Warszawa.
Young James E. 1993. The Texture of Memory, Holocaust Memorials and Meaning. Yale University Press.
Young James E. 2014. Pamięć i kontrpamięć. W poszukiwaniu społecznej estetyki pomników Holocaustu. W Red. Marcin Szuster. Reprezentacje Holocaustu. Kraków−Warszawa.