2018, Nr (11), Kulturowa historia wiedzy

---

Maria Ferenc Piotrowska
‘All those rumors occupy people's thoughts...’. On the relationship between rumors and knowledge about the Holocaust in the Warsaw ghetto

Pobierz wersję elektroniczną

Słowa kluczowe: pogłoska, wiedza, Zagłada Żydów, getto warszawskie, cultural history

Abstrakt:
W niniejszym artykule przeanalizowano związki między pogłoskami o Zagładzie Żydów a tworzeniem się wiedzy na ten temat wśród zwykłych mieszkańców i opinii publicznej w getcie warszawskim w trakcie II wojny światowej. Plotka została zdefiniowana jako specyficzne medium, obarczone dużym ryzykiem zniekształcenia, ale przekazujące także prawdziwe wiadomości. Analizą objęte zostały dokumenty osobiste z czasu wojny i relacje ocalonych. W szczególności skoncentrowano się na pogłoskach dotyczących eksterminacji Żydów w innych miejscowościach oraz listów, które miały rzekomo nadchodzić od mieszkańców getta „wysiedlonych na Wschód”, którzy w rzeczywistości zostali zamordowani w obozie zagłady w Treblince. Do interpretacji zjawiska wykorzystano teorie z zakresu nauk społecznych (m.in. teoria kontekstu świadomości, interakcjonizm symboliczny). Pokreślono wpływ doświadczenia egzystencjalnego ofiar Zagłady na ich zdolność przyjmowania do wiadomości informacji o masowych mordach. Szczególną uwagę zwrócono także na proces odsuwania od siebie myśli o możliwości własnej śmierci.

Informacje o autorze:
MARIA FERENC PIOTROWSKA –doktorantka Instytutu Socjologii UW i pracowniczka naukowa Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie. E-mail: m.ferenc@is.uw.edu.pl. ORCID number: 0000-0002-4937-9563.

Prace cytowane Rozwiń

Adler, Stanisław. 2018. Żadna blaga, żadne kłamstwo… Wspomnienia z warszawskiego getta. Ed. M. Janczewska. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów. Bańkowska, Aleksandra, ed. 2012. Generalne Gubernatorstwo: relacje i dokumenty. Vol. 6 of Archiwum Ringelbluma. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Bańkowska, Aleksandra, and Tadeusz Epsztein, eds. 2013. Ludzie i prace ‘Oneg Szabat’. Vol. 11 of Archiwum Ringelbluma. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Blumer, Herbert. 1984. “Społeczeństwo jako symboliczna interakcja.” In Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje w socjologii współczesnej, ed. E. Mokrzycki, 71–87. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. Browning, Christopher R., and Izrael Gutman, eds. 2006. “Raporty żydowskiego ‘informatora’ z warszawskiego getta.” Zagłada Żydów. Studia i Materiały 2, 315-332. Dimant, Ita. 2001. Moja cząstka życia. Ed. B. Engelking. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny. Engelking, Barbara, and Jacek Leociak. 2013. Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów. Engelking, Barbara, Alina Skibińska and Ewa Wiatr, eds. 2013. Ostatnim etapem przesiedlenia jest śmierć: Pomiechówek, Chełmno nad Nerem, Treblinka. Vol. 13 of Archiwum Ringelbluma. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Epsztein, Tadeusz, and Katarzyna Person, eds. 2016. Getto warszawskie cz. I. Vol. 33 of Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego and Żydowski Instytut Historyczny. Ernest, Stefan. 2003. O wojnie wielkich Niemiec z Żydami Warszawy. 1939-–1943. Ed. M. Młodkowska. Warszawa: Czytelnik. Febvre, Lucien. 1947. Le Probleme de l’incroyance au XVIe siècle. La religion de Rabelais. Paris: Albin Michel. Ferenc Piotrowska, Maria. 2017. “Czarna, ogromna chmura wisi nad nami i na pewno spadnie… Żydzi w miastach i miasteczkach Generalnego Gubernatorstwa wobec wiadomości o Akcji Reinhardt.” Zagłada Żydów. Studia i Materiały 13, 295-324. Ferenc-Piotrowska, Maria, and Franciszek Zakrzewski, eds. 2016. Prasa getta warszawskiego: wiadomości z nasłuchu radiowego. Vol. 22 of Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny. Freud, Zygmunt. 2009. “Aktualne uwagi o wojnie i śmierci.” In Pisma społeczne. T. 4, ed. R. Reszke, trans. R. Reszke, A. Ochocki and M. Poręba. 25-49. Warszawa: Wydawnictwo KR. Glaser, Barney, and Anselm Strauss. 2016. Świadomość umierania. Trans. P. Tomanek. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos. Goffman, Erving. 2000. Człowiek w teatrze życia codziennego. Ed. J. Szacki, trans. H. Datner and P. Śpiewak. Warszawa: Wydawnictwo KR. Goldberg, Amos. 2012. “The History of the Jews in the ghettos: A Cultural Perspective.” In The Holocaust and Historical Methodology, ed. D. Stone. 79-100. New York: Berghahn Books. Goldberg, Amos. 2016. “Rumor culture among Warsaw Jews under Nazi Occupation: a world of catastrophe reenchanted.” Jewish Social Studies 21 (3), 91-125. Gombiński, Stanisław (Jan Mawult). 2010. Wspomnienia policjanta z warszawskiego getta. Ed. M. Janczewska. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów and Żydowski Instytut Historyczny. Gregorowicz, Justyna. 2014. “Komunikacja telefoniczna w życiu społeczności getta warszawskiego.” Zagłada Żydów. Studia i Materiały 10, 407-427. Hutton, Patrick H. 1981. “The History of Mentalities: The New Map of Cultural History.” History and Theory 20 (3), 237-259. Janczewska, Marta. 2012. “Gazeta Żydowska (1940–1942).” In Z dziejów trójjęzycznej prasy żydowskiej na ziemiach polskich (XIX–XX w.), ed. J. Nalewajko-Kulikov. 167-180. Warszawa: Wydawnictwo Neriton. Jurandot, Jerzy. 2014. Miasto skazanych. 2 lata w warszawskim getcie. Warszawa: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Kaplan, Chaim A. 1999. Scroll of agony: The Warsaw Diary of Chaim A. Kaplan. Ed. and trans. A.I. Katsh. Bloomington–Washington: Indiana University Press and United States Holocaust Memorial Museum. Stoll, Katrin 2012. “Pogłoski w białostockim getcie. Przyczynek do historiografii Zagłady z perspektywy żydowskiej.” Zagłada Żydów. Studia i Materiały 8, 214-236. Koźmińska-Frejlak, Ewa. 2012. “Żydowska prasa konspiracyjna. Rekonesans badawczy.” In Z dziejów trójjęzycznej prasy żydowskiej na ziemiach polskich (XIX–XX w.), ed. J. Nalewajko-Kulikov. 181-210. Warszawa: Wydawnictwo Neriton. Laskowski, Piotr, and Sebastian Matuszewski, eds. 2015. Prasa getta warszawskiego: Dror i Gordonia. Vol. 19 of Archiwum Ringelbluma. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny and Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Löw, Andrea. 2012. Getto łódzkie/Litzmannstadt Getto. Warunki życia i sposoby przetrwania. Trans. M. Półrola, Ł.M. Plęs. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. Nalewajko-Kulikov, Joanna, ed. 2018. Emanuel Ringelblum. Pisma z getta. Vol. 29 of Archiwum Ringelbluma. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny. Polit, Monika, ed. 2017. Pisma Pereca Opoczyńskiego. Vol. 31 of Archiwum Ringelbluma. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny. Preis, Lea. 2015. Displaced persons at home. Refugees in the fabric of Jewish life in Warsaw. September 1939–July 1942. Trans. N. Greenwood. Jerozolima: Yad Vashem. Ricoeur, Paul. 2006. Pamięć, historia, zapomnienie. Trans. Janusz Margański. Kraków: Universitas. Sakowska, Ruta, ed. 1997. Listy o Zagładzie. Vol. 1 of Archiwum Ringelbluma. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Sakowska, Ruta. 1963. “Łączność pocztowa getta warszawskiego.” Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego 45–46, 94-109. Siek, Magdalena, ed. 2012. Tereny wcielone do Rzeszy: Kraj Warty. Vol. 9 of Archiwum Ringelbluma. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Silberklang, David. 2013. Gates of Tears: The Holocaust in Lublin District. Jerozolima: Yad Vashem. Sitarek, Adam. 2017. “Zaprowiantowanie obozu jest podobno wzorowe… Wiedza więźniów getta łódzkiego na temat ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem.”. Zagłada Żydów. Studia i Materiały 13, 325-341. Smith, Steve. 2008. “Fear and Rumour in the People’s Republic of China in the1950s’.” Cultural and Social History 5 (3), 269-288. Szpak, Ewelina. 2012. “Polish historians on the road to the history of mentality.” In From mentalites to anthropological history. Theory and methods, eds. B. Klich-Kluczewska and D. Kałwa. 33-47. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”. Szpak, Ewelina. 2013. Mentalność ludności wiejskiej w PRL. Studium zmian. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. Urynowicz, Marcin. 2002. “Listy o Zagładzie. Kryptoinformacja.” Pamięć i Sprawiedliwość 1, 121-131. Żbikowski, Andrzej, ed. 2003. Relacje z Kresów. Vol. 3 of Archiwum Ringelbluma. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny.