2012, Nr 2 (3), Lektury (z) przeszłości

---

Michał Tomaszek
Węgrzy w Sankt Gallen w 926 roku: narracja o barbarzyńcach w Casus Sancti Galli Ekkeharda IV

Pobierz wersję elektroniczną

Słowa kluczowe: Ekkehard IV, opactwo Sankt Gallen, węgierska inwazja w X wieku, historiografia monastyrów.

Abstrakt:
Mnich i historyk Ekkehard IV pochodzący z Sankt Gallen napisał w XI wieku obszerną i ciekawą kronikę tego miejsca. Ze szczegółami opisał w niej najazd Węgrów w 926 roku, którzy zajęli i zniszczyli opactwo. Źródłem wiedzy Ekkeharda była tradycja ustna przekazywana sobie przez mnichów. Czyny intruzów zostały przedstawione na podstawie rzekomej relacji dostarczonej przez Heribalda, prostego mnicha z Sankt Gallen, który, choć nie uciekł z opactwa w czasie najazdu, przetrwał. Opowieść Ekkeharda jest często rozpatrywana nie tylko jako godne zaufania sprawozdanie, ale także jako opis zwyczajów i przyzwyczajeń Węgrów z X wieku. Niemniej jednak cała historia spełnia w strukturze kroniki kilka istotnych funkcji, którym należy się szczególna uwaga. Z punktu widzenia autora kroniki, pozwala na pokazanie wartości, które są szczególnie ważne dla mniszej profesji, co z kolei umożliwia wskazanie na radykalną opozycję pomiędzy węgierskimi hordami a wspólnotą mnichów. Brak dyscypliny, pijaństwo i zaciekłość barbarzyńców są przeciwstawione przykładnej dyscyplinie i umiarowi mnichów. Dodatkowo opis czynów i zachowań węgierskich wojowników wydaje się być pod silnym wpływem głęboko zakorzenionej we wczesnośredniowiecznej łacińskiej historiografii stereotypizacji wizerunku barbarzyńców najeżdżających Europę ze wschodu i z północy (np. poprzez motyw kulinarny). Także rola Heribalda w opowieści jest charakterystyczna. To w zasadzie bohater komiczny, który jednocześnie z powodzeniem gra rolę swoistego łącznika pomiędzy tymi tak dalekimi od siebie światami. Śmiech jest w tym kontekście bronią, która pomaga, w ostatnich partiach opowieści, wygrać z wojskami barbarzyńców.

Informacje o autorze:
TOMASZEK MICHAŁ – historyk, adiunkt w Zakładzie Historii Powszechnej Średniowiecznej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.

Prace cytowane Rozwiń

Url E. 1969. Das mittelalterliche Geschichtswerk Casus Sancti Galli. Sankt Gallen.
Haefele H.F. 1969. Zum Aufbau der Casus Sancti Galli Ekkehards IV. W Typologia litterarum. Festschrift für Max Wehrli. Zürich: 156–157.
Berschin W. 1999. Literatura łacińska w Sankt Gallen. W Kultura opactwa Sankt Gallen. red. W. Vogler. Kraków: 145–160.
Eggert W., Pätzold B. 1984. Wir-Gefühl und Regnum Saxonum bei frühmittelalterlichen Geschichtsschreibern. Weimar.
Weber S. 2003. Ekkehardus poeta qui et doctus. Ekkehart IV. von St. Gallen und sein gelehrt poetisches Wirken. Nordhausen.
Ker W.P. 1987. Wczesne średniowiecze. Zarys historii literatury. Wrocław–Warszawa–Kraków.
Hellgardt E. 2001. Die Casus sancti Galli und die Benediktsregel. W Literarische Komunikation und soziale Interaktion. Studien zur Institutionalität mittelalterlicher Literatur. Frankfurt am Main.
Zettler A. 2002. Biographisches in Ekkeharts Casus sancti Galli. Zugleich ein Beitrag zur Rekonstruktion des St. Gallen Professbuchs. W Scripturus vitam. Lateinische Biographie von der Antike bis in die Gegenwart. Festschrift für Walter Berschin zum 65. Geburtstag. Heidelberg.
Schaab R. 2003. Mönch in Sankt Gallen. Zur inneren Geschichte eines frühmittelalterlichen Klosters. Ostfildern.
De Jong M. 2000. Internal cloisters: the case of Ekkehard’s Casus sancti Galli. W Grenze und Differenz im frühen Mittelalter. Wien.
Jezierski W. 2008. “Non similitudinem monachi. sed monachum ipsum! An Investigation into the Monastic Category of the Person – the Case of St. Gall”. Scandia. Tidskrift för historisk forskrung 74 (1).
Jezierski W. 2006. “Monasterium panopticum. On surveillance in a Medieval Cloister”. Frühmittelalterliche Studien 40: 167–182.
Jezierski W. 2010. Total St. Gall. Medieval Monastery as a Disciplinary Institution. Stockholm.
Althoff G., Meier-Staubach Ch. 2010. Ironie im Mittelalter. Darmstadt.
Fodor I. 1999. Sankt Gallen und die Streifzüge der Ungarn. W Die Ungarn und die Abtei Sankt Gallen/ Magyarok és Szent Galleni Apátság. red. G.J. Csihák. W. Vogler. Sankt Gallen-Budapest.
Dąbrowska E. 1979. Węgrzy. W W. Szymański. E. Dąbrowska. Awarzy. Węgrzy. Wrocław–Warszawa–Kraków.
Leyser K. 1965. “The Battle at the Lech 955. A Study in Tenth-Century Warfare”. History 50.
Erdélyi I. 1959. Ein Wort zum Thema ‘Ungarn in Sankt Gallen’. W Die Ungarn und die Abtei Sankt Gallen.
Fasoli G. 1959. „Points de vue sur les incursions hongroises en Europe au Xe siècle“. Cahiers de Civilisation Médiévale Xe-XIIe siècles 2.
D’Haenens A. 1961. „Les incursions hongroises dans l’espace belge (954/955)“. Cahiers de Civilisation Médiévale Xe-XIIe siècles 4: 423–440.
Fichtenau H. 1984. Lebensordnungen des 10. Jahrhunderts. Studien über Denkart und Existenz im einstigen Karolingerreich. t. 2. Stuttgart.
Lendvai P. 2003. The Hungarians. A Thousand Years of Victory in Defeat. Princeton.
Bálint C. 1968. “L’archéologie francaise et incursions hongroises”. Cahiers de Civilisation Médiévale Xe-XIIe siècles 11.
Györffy G. 2003. Święty Stefan I król Węgier. Warszawa.
Bowlus Ch.R. 2006. The Battle of Lechfeld and its Aftermath. August 955. The End of the Age of Migrations in the Latin West. Aldershot.
Tyszkiewicz L. 1982. „Wschodni sąsiedzi Niemiec w historiografii końca X i początku XI stulecia”. Sobótka 37.
Bokszański Z. 1997. Stereotypy a kultura. Wrocław.
Słowiński M. 1993. Błazen. Dzieje postaci i motywu. Warszawa.
Krzyżanowski J. 1980. W świecie bajki ludowej. Warszawa.
Bachtin M. 1975. Twórczość Franciszka Rabelais’go. Warszawa.
Sznajderman M. 1998. „Błazen. Narodziny i struktura mitu”. Konteksty. Polska Sztuka Ludowa 52 (2): 46–53.
Haefele H.F. 1979. „Wolo cecidit. Zur Deutung einer Ekkehard-Erzählung“. Deutsches Archiv für Erforschung des Mittelalters 35.
Spychała L. 2001. ’Qui… Ungros Agarenos mutant. longa via errant’. W kwestii średniowiecznych poglądów na origo Hungarorum. W Origines mundi. gentium et civitatum. red. S. Rosik. P. Wiszewski. Wrocław: 103–131.
Kellner M.G. 1997. „Die Ungarneinfälle im Bild der Quellen bis 1150. Von der ‘gens detestanda’ zur ‘Gens ad Fidem Christi conversa’“. Studia Hungarica 46.
Urbański R. 2007. Tartarorum gens brutalis. Trzynastowieczne najazdy mongolskie w literaturze polskiego średniowiecza na porównawczym tle piśmiennictwa łacińskiego antyku i wieków średnich. Warszawa.
Jones W.R. 1971. „The Image of the Barbarian in Medieval Europe”. Comparative Studies in Society and History 13 (4).
Urbański R. 2003. Barbarzyńcy w Dialogach i Listach Grzegorza Wielkiego. W Mediewistyka literacka w Polsce. red. T. Michałowska. Warszawa.
Zydorek D. 1984. In periculo mortis. Niedole ludności podczas najazdów krzyżackich. W Mente et litteris. O kulturze i społeczeństwie wieków średnich. red. H. Chłopocka [et al.]. Poznań: 231–238.
Pleszczyński A. 2008. Niemcy wobec pierwszej monarchii piastowskiej (962-1034). Narodziny stereotypu. Lublin.
Kürbisówna B. 1974. Pollexianorum cervicosa feritas. Dzikość i barbarzyństwo w opisie mistrza Wincentego. W Słowianie w dziejach Europy. Studia historyczne ku uczczeniu 75-lecia urodzin i 50-lecia pracy naukowej profesora Henryka Łowmiańskiego. Poznań: 131–138.
Spychały L. 2001. „Capillum usque ad cutem ferro caedunt”. W kwestii źródeł i wiarygodności przekazu Kroniki Reginona o Węgrach. W Viae historicae. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Lechowi A. Tyszkiewiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. red. M. Goliński.:Rosik. Wrocław: 23–40.
Sot M. 1993. Un historien et son église au X siècle: Flodoard de Reims. Paris.
Jezierski W. 2009. Antecessores nostri – locus noster – nostra tempores. Wir-Gefühl in the St Gall Historiographical Tradition between the Ninth and Thirteenth Century. W Historia narrat. Studia mediewistyczne. red. A. Pleszczyński [et al.]. Lublin: 189–204.