2012, Nr 2 (3), Lektury (z) przeszłości

---

Piotr Kowalski
Kronikarskie semiotyki. Kronika staropolska jako źródło w historii kultury

Pobierz wersję elektroniczną

Słowa kluczowe: stare polskie kroniki, historia kultury, semiotyka, analiza tekstualna.

Abstrakt:
Przedmiotem dociekań autora artykułu są teksty literackie gatunkowo ujmowane jako kronika. Są one postrzegane jako teksty właśnie, a nie źródła z których możemy dowiedzieć się o faktach („jak było naprawdę” interesuje historyków) lub historii literackich form artystycznych (tak kroniki czytają literaturoznawcy). Autor porównuje dwie kroniki pochodzące z tego samego obszaru: Kroniki żywieckie od czasów zamierzchłych do 1845 r. napisane przez Franciszka Augustina oraz Chronografię Jędrzeja Komonieckiego (wczesny wiek XVIII), starając się zastosować metodę semiotyczną do ich interpretacji. Różnice pomiędzy kronikami to wynik zmiany w „czytaniu” świata, która pojawia się pomiędzy wczesnym wiekiem XVIII a połową wieku XIX. Jest ona szczególnie widoczna w metodologii hierarchizującej istotne fakty oraz „odnajdywanie” ich znaczeń przez autorów obu kronik. Dziewiętnasty wiek w przeważającym stopniu uwzględnia i dostosowuje się do rygorów gatunku, z jego ograniczeniami względem poetyki, retoryki, form oraz technik prezentacji wydarzeń. W Chronografii ograniczenia narzucone przez literackie konwencje są rozmontowywane poprzez siłę narracji, poszukiwanie rzeczy niezwykłych, kuriozów, cudowności, niewyjaśnianych zjawisk oraz dziwów, które można zobaczyć na jarmarkach i w czasie publicznych egzekucji. W pracy Komonieckiego rygory kronikarskiej prezentacji są pomieszane ze stylem innego opisu. Poetyka, i co najważniejsze związana z nią semiotyka, mieszają się. To jest właśnie sprzeczność ze stylem dziewiętnastowiecznej kroniki, której uwaga jest skupiona na faktach. Na bazie przeprowadzonych obserwacji autor artykułu argumentuje, iż głównym zadaniem historyka kultury powinna być próba rekonstrukcji „czytelniczych” kompetencji, pojęć i najważniejszych semiotyk, które zarządzają percepcją, łączeniem i dzieleniem elementów rzeczywistości, hierarchizacją oraz legitymizacją „faktów”. W konsekwencji historia kultury staje się także historią komunikacji, począwszy od analizy tekstu, który także powinien być widziany w szerokim kontekście komunikacyjnym. Ponadto autor argumentuje, iż rekonstrukcja semiotyk w obu dyskutowanych kronikach wymaga analizy ich tekstów jako tekstów właśnie oraz uchwycenia ich różnych strategii narracyjnych, poetyk, retoryk, tematów, intertekstualnych napięć skutkujących m.in. obecnością elementów kultury oralnej, informacji i struktur myślenia potocznego, cytatów i pseudocytatów z folkloru oraz wiedzy naukowej, literackich toposów i starych wierzeń.

Informacje o autorze:
KOWALSKI PIOTR – filolog, etnolog, folklorysta, historyk i krytyk kultury, profesor w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego.

Prace cytowane Rozwiń

Augustyn F. 2007. Kroniki żywieckie od czasów zamierzchłych do 1845 r. Żywiec–Kraków.
Ginzburg C. 1999. History, Rhetoric and Proof. The Menahem Stern Jerusalem Lectures. Hanover–London.
Kowalski P. 2010. Świat Andrzeja Komonieckiego. kronikarza Żywca. Studium z antropologii historycznej. Wrocław.
Komaniecki A. 2005. Chronografia albo Dziejopis żywiecki. Żywiec.
Kowalski P. 2011. Mit. prawda. wyobrażenie. O sposobach widzenia szarańczy. W Mit. prawda. imaginacja. red. P. Kowalski. Wrocław: 43–60.
Danton R. 1984. The Great Cat Masarce And Other Episodes in French Cultural History. New York.
Manikowska H. 2008. Jerozolima – Rzym – Compostela. Wielkie pielgrzymowanie u schyłku średniowiecza. Wrocław.
Żmudzki P. 2009. Władca i wojownicy. Narracje o wodzach. drużynie i wojnach w najdawniejszej historiografii Polski i Rusi. Wrocław.
Darnton R. 1996. The Forbidden Best-Sellers of Pre-revolutionary France. New York–London.
Darnton R. 2010. Poetry and The Police. Communication Network in Eighteenth-Century Paris. Cambridge–Massachusets–London.
Kowalski P.. Gratulanci i winszownicy. Zarys komunikacyjnej historii winszowania. Wrocław.
Kowalski P.. Czytanie świata i gapiostwo. O teatralności dawniej. W Między teatrem a literaturą. Księga ofiarowana Profesorowi Januszowi Deglerowi w 65. rocznicę urodzin. red. A. Juzwenko i J. Miodek. Wrocław: 117–130.
Krzyżanowski J. 1963. Polska bajka ludowa w układzie systematycznym. Wrocław.
Havelock E.A. 2006. Muza uczy się pisać. Rozważania o oralności i piśmienności w kulturze Zachodu. Warszawa.
Królikowski B. 1968. Drobne formy narracyjne w «Pamiętnikach» Matuszewicza. W Kultura i literatura dawnej Polski. Studia. Warszawa.
Rytel J. 1962. „Pamiętniki” Paska na tle pamiętnikarstwa staropolskiego. Szkic z dziejów prozy narracyjnej. Wrocław.
Zaremska H. 1992. Jak wyglądali czescy bandyci? Z dziejów rysopisu w średniowiecznych księgach karnych. W Biedni i bogaci. Studia z dziejów społeczeństwa i kultury. Warszawa.
Schindler N. 2002. Ludzie prości. ludzie niepokorni. Kultura ludowa w początkach dziejów nowożytnych. Warszawa.
Obremski K. 2003. Panegiryczna sztuka postaciowania: August II Mocny (J.K. Rubinkowski. „Promienie cnót królewskich…). Toruń.
Badyna P. 2004. Model człowieka w polskim piśmiennictwie parenetycznym XVIII w. (do 1773 r.). Warszawa.