ISSN 2084–1418
Wersją pierwotną czasopisma jest wersja papierowa
2014, Nr 2 (7), Historia i płeć
Katarzyna Stańczak-Wiślicz
„Jak związać koniec z końcem” – jedzenie i konsumpcja w Polsce lat osiemdziesiątych XX w. w dyskursie eksperckim i kobiecych narracjach osobistych
Pobierz wersję elektroniczną
Słowa kluczowe: gospodarstwo domowe, kryzys, konsumpcja, strategie przystosowawcze, narracje osobiste, kobieta
Abstrakt: Artykuł opiera się na analizie przekazów dotyczących codziennych praktyk konsumpcyjnych w czasie kryzysu lat 80. XX w. Konsumpcja została potraktowana jako soczewka umożliwiająca przyjrzenie się kobiecym doświadczeniom kryzysu. Przyjęte w tekście mikrospołeczne rozumienie kryzysu zwraca uwagę na aktywność jednostek wypracowujących strategie przystosowawcze do nowej sytuacji. Analizie poddane zostały dokumenty osobiste, dzienniki i pamiętniki, następnie prezentujące dyskurs ekspercki, prasa i literatura fachowa oraz prasa kobieca. Artykuł koncentruje się na zapisach doświadczeń dobrze wykształconych mieszkanek dużych miast.
Informacje o autorze:
STAŃCZAK-WIŚLICZ KATARZYNA – historyk, adiunkt w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
Prace cytowane Rozwiń
Apfelbaum E. red.. 1946. Choroba głodowa: badania kliniczne nad głodem wykonane w getcie warszawskim z roku 1942. Warszawa.
Balcerzak-Paradowska B. 1983. Sytuacja materialna rodzin pracowniczych wychowujących dzieci w warunkach kryzysu ekonomicznego. W Materialne aspekty rodzicielstwa w rodzinach pracowniczych w warunkach kryzysu gospodarczego, red. D. Graniewska, K. Krupa, B. Balcerzak-Paradowska. Warszawa.
Banasiak E. (opr.) 1982. "Zostałam sama". Przyjaciółka 3.
Barteczek D., Dzikowski J., Kremer J. 1984. Wpływ cen na strukturę konsumpcji w warunkach kryzysu gospodarczego. Warszawa.
Barthes R. 2013. Toward a Psychosociology of Contemporary Food Consumption. W Food and Culture. A Reader, red. C. Counihan, P. van Esterik. New York 2013.
Bergland B. 1994. Postmodernism and the Autobiographical Subject: Reconstructing the ‘Other’. W Autobiography and Postmodernism, red. K. Ashley, L. Gilmore, G. Peters. Amherst.
Beskid L. 1987. Deprywacja materialnych warunków życia w Polsce w 1982 roku, W Warunki i sposób życia społeczeństwa polskiego w sytuacji regresu, red. L. Beskid. Warszawa.
Beskid L., Milic-Czerniak R., Sufin Z. 1984. Warunki życia i potrzeby społeczeństwa polskiego 1982. Raport z badań, Warszawa.
Beskid L. red. 1987. Warunki i sposób życia społeczeństwa polskiego w sytuacji regresu. Warszawa.
Bożyk P. 1983. Marzenia i rzeczywistość czyli anatomia polskiego kryzysu. Warszawa.
Bracewell W. 2012. Eating up Yugoslavia. Cookbooks and Consumption in Socialist Yugoslavia. W Communism Unwrapped, red. P. Bren, M. Neuburger, 169-196. New York.
Brach B. 1980. "Dialog na cztery ręce". Kobieta i Życie 27.
Brach B. 1982. "Pierwsza runda za nami".Kobieta i Życie 1.
Brzostek B. 2010. PRL na widelcu. Warszawa.
Certeau M. de, Giard L., Mayol P. 2011. Wynaleźć codzienność. T. 2. Mieszkać, gotować, przeł. K. Thiel-Jańczuk, Kraków.
Crowley D., Reid S. 2010. Introduction. W Pleasures in Socialism. Leisure and Luxury in the Eastern Block, red. S. Crowley D., S. Reid. Illinois.
Czy ona jest gorsza? Pod rozwagę delegatom (1982). Kobieta i Życie 28.
Dębska A. 2000. Polityczny wymiar kiczu. Poezja stanu wojennego. W Kicz, tandeta, jarmarczność w kulturze masowej XX wieku, red. L. Rożek. Częstochowa.
Dieta roślinna (Specjalnie dla "Zwierciadła") (1985). Zwierciadło 4.
Dzieciom to, co najlepsze. Z prof. Krystyną Bożkową i Zofią Wachnik z Instytutu Matki i Dziecka rozmawia J. Cichocka (1981). Przyjaciółka 1.
Dzieciom to, co najlepsze. Z prof. Krystyna Bożkową rozm. J. Cichocka (1981). Przyjaciółka 1.
Dzięgielewska B. 1980. "Kotlet dla każdego". Zwierciadło 46.
F.Z. 1982. "Co robić z baraniny?". Przyjaciółka 28.
F.Z. 1981. "Młode warzywa z mięsem". Przyjaciółka 33.
F.Z. 1982. "Obiad na koniec miesiąca". Przyjaciółka 4.
F.Z. 1982. "Potrawy z królika". Przyjaciółka 34.
F.Z. 1981. "Z mięsa drugiej grupy". Przyjaciółka 23.
Feliks. 1982. "Krecia i refleksje (Impertynencje)". Kobieta i Życie 1.
Fidelis M. 2009. Are You a Modern Girl? Consumer Culture and Young Women in 1960s Poland. W Gender Politics and Everyday Life in State Socialist Eastern and Central Europe, red. S. Penn, J. Massino. New York.
Fitzpatrick S. 2012. Życie codzienne pod rządami Stalina. Rosja radziecka w latach trzydziestych XX wieku, przeł. J. Gilewicz. Kraków.
Friedrich J. 2003. „Socrealizm” w kuchni. Wstępne rozpoznanie problemu badawczego. W W kuchni i za stołem. Dystanse i przenikanie kultur, red. T. Stegner, Gdańsk.
Fuszara M., Jakubowska I., Kurczewski J. 2004. Sprawiedliwość czasów reglamentacji. W Umowa o kartki, red. J. Kurczewski, Warszawa.
Głowiński M. 1997. Powieść a dziennik intymny, [w:] Głowiński M. Narracje literackie i nieliterackie. Prace wybrane. Tom II, Kraków.
Gulbicka B. oprac. 1987. Denaturalizacja spożycia żywności w indywidualnych gospodarstwach chłopskich w Polsce (Materiały Informacyjne dla centralnej kadry kierowniczej. Do użytku służbowego). Warszawa.
Gulbicka B., Michna W., Chmielewska B. red.. 1992. Raport o tendencjach zmian oraz stanie wyżywienia społeczeństwa w latach 1980–1991. Warszawa.
Gumowska I. 1981. "Racjonalne odżywianie - dziś (Dla każdego coś dobrego)". Przyjaciółka 7.
Gumowska I. 1981. "Skromnie lecz racjonalnie". Uroda 2.
H.G. 1983. "Uczniowski szpan". Przyjaciółka 1.
Jacobs M. 2001. The Politics of Plenty: Consumerism in the Twentieth-Century United States. W The Politics of Consumption. Material Culture and Citizenship in Europe and America, red. M. Daunton, M. Hilton. New York.
Jakubowska A., Czerska A. 1983. "Nie strój zdobi ucznia". Przyjaciółka 19.
Jarska N., Olaszek J. red. 2014. Płeć buntu. Kobiety w oporze społecznym i opozycji w Polsce w latach 1944–1989 na tle porównawczym. Warszawa.
Jarska N. 2014. Po drugiej stronie. Żony i matki internowanych w stanie wojennym, W Płeć buntu. Kobiety w oporze społecznym i opozycji w Polsce w latach 1944–989 na tle porównawczym, red. N. Jarska, J. Olaszek. Warszawa.
Jędrych E. 1982. "Ona to musi mieć". Przyjaciółka 18.
Jurczewska A. 1984. "Niebezpieczne kilogramy". Zwierciadło 14
Kałwa D. 2012. "Na peryferiach peryferii? Codzienność PRL w polskiej historiografii – przegląd badań". Rocznik Antropologii Historii 1.
„Katarzyna”. 1982. "List do redakcji". Przyjaciółka 3.
Kenney P. 1999. "The Gender of Resistance in Communist Poland". American Historical Review 2.
Konarska T. 1980, Dzienniki. Lipiec–listopad 1980, rkps. BN sygn. 11612, t. 8, s. 72 (21 sierpnia 1980).
Kornaia J. 1985. Niedobór w gospodarce. Warszawa.
Kosiński K. 2010. Samowystarczalność. Życie „udomowione” w mieście lat osiemdziesiątych. W Niepiękny wiek XX, red. J. Eisler, B. Brzostek, D. Jarosz et al. Warszawa.
Kostrzewa K. 1981. "Ratujmy się sami!". Zwierciadło 38.
Kostrzewa K. 1982. "Zagrożenie". Zwierciadło 1.
Kurczewski J. 2004. Prolog (1985). W Umowa o kartki, red. J. Kurczewski. Warszawa.
Leszczyński A. 2014. „Kobitki gołą dupę mu pokazywały”. Gender i protest włókniarek w Żyrardowie (listopad 1981 roku). W Płeć buntu. Kobiety w oporze społecznym i opozycji w Polsce w latach 1944–989 na tle porównawczym, red. N. Jarska, J. Olaszek, 139-147. Warszawa.
Ligęza K. Zamknięta księga. Lata 1930–1989. Rkps. BN. sygn. akc. 14477, s. 47.
Łuszczuk E. 1982. "Jesteśmy wielką siłą". Przyjaciółka 4.
Mazurek M. 2012. Keeping it Close to Home. Resourcefulness and Scarity in Late Socialist and Postsocialist Poland. W Communism Unwrapped, red. P. Bren, M. Neuburger. New York.
Mazurek M. 2010. Społeczeństwo kolejki. Warszawa.
Mishtal J. 2009. How the Church Became the State: The Catholic Regime and Reproductive Rights in State Socialist Poland. W Gender Politics and Everyday Life in State Socialist Eastern and Central Europe, red. S. Penn, J. Masino, New York.
Molyneux M. 1985. "Mobilization without Emancipation? Women’s Interests, the State, and Revolution in Nicaragua". Feminist Studies 11 (2).
Ners A. 1983. "Mięso nutrii smaczne i zdrowe". Gospodarstwo Domowe 5.
Otyłość (wywiad na zamówienie) z Barbarą Cybulską rozmawia W. Bogusławska (1984). Kobieta i Życie 4.
Otyłość. Z dr Barbarą Cybulską rozm. Wanda Bogusławska (1982). Kobieta i Życie 4.
Pankiewicz D. 1980. Dziennik z sierpnia 1980 na Wybrzeżu, rkps. BN sygn. 13135, s. 1.
Patey-Grabowska A. 1982. "Kobiety-Polki". Życie Literackie 3.
Perkowski P. 2009. Stan i stany wojenne w relacjach kobiet i mężczyzn. W Pamięć historyczna kobiet, red. K. Sierakowska, M. Przeniosło. Kielce.
Piętek A. Od stalówki do komputera, czyli wspomnienia starego bibliotekarza, rkps BN sygn. akc. 12563, s. 179.
Pobłocki K. 2012. „Knife in the Water”. The Struggle over Collective Consumption in Urbanizing Poland. W Communism Unwrapped. Consumption in Cold War Eastern Europe, red. P. Bren, M. Neuburger. Oxford.
Pokochajmy mielone (1982). Kobieta i Życie 10.
Pragier R. 1981. "Odpoczniesz po biegu". Przyjaciółka 34.
Pończuk A. red. 1983. Normy żywieniowe dla ludności w Polsce cz. 1. Energia, białko, tłuszcze. Warszawa.
Pyszkowska K. 1982. "Kurczak a’la indyk i inne rarytasy". Sezam 2.
Pyszkowska K., 1987. "Podroby (Dla każdego coś dobrego)". Przyjaciółka 8.
Radzymińska J. Dzienniki z lat 1945–1991. Rkps. BN sygn. 13710, t. 2, s. 780.
Raport o stanie zdrowia (fr. raportu: Społeczeństwo wobec kryzysu) (1981). Życie i Nowoczesność (dodatek do „Życia Warszawy”) 2 kwietnia.
Reglamentacja, ceny i wiosenna kondycja. Z prof. Witoldem Szostakiem rozm. Wanda Bogusławska (1982). Kobieta i Życie 4.
Reid S.E. 2002. "Cold War in the Kitchen: Gender and the De-Stalinization of Consumer Taste in the Soviet Union under Khrushchev", Slavic Review 61 (2).
Rogowski Ł., Skrobacki R., Mroczkowska D. 2010. "Codzienność w kryzysie". Kultura i Społeczeństwo 1.
Rusiecka-Bojarska M. 1982. "Białko w żywieniu".Gospodarstwo Domowe 4.
Scott J.W. 1992. Experience. W Feminists Theorize the Political, red. J. Butler, J.W. Scott. New York – London.
Shove E. 2009. Everyday Practice and the Production and Consumption of Time. W Time, Consumption and Every Day Life. Practice, Materiality and Culture, red. E. Shove, F. Trentmann, R. Wilk. New York
Sikorska J. 1987, Wpływ regresu warunków konsumpcji na społeczne zróżnicowanie jej wzorów, [w:] W Warunki i sposób życia społeczeństwa polskiego w sytuacji regresu, red. L. Beskid. Warszawa.
Stankowska B. 1983. "Wnuczki jak babcie". Kobieta i Życie 32.
Stańczak-Wiślicz K., Perkowski P. 2012. Zmiany w gospodarstwie domowym okresu PRL. W Kobieta w gospodarstwie domowym. Ziemie polskie na tle porównawczym, red. G. Wyder, 311-346. Zielona Góra.
Strzelecka H. 1981. "Ach, ta codzienność!". Kobieta i Życie 31.
Strzelecka H. 1981. "Zwykłe wędliny i niezwykłe potrawy". Kobieta i Życie 46.
Summerfield P. 1998. Reconstructing Women’s Wartime Lives. Manchester – New York.
Sztarbałło W., Prędecka K., Dyka A. 1985. "Zapotrzebowanie na białko i tłuszcze oraz stopień jego pokrycia w latach 1984, 1985 i 1990, IERiGŻ". Komunikaty, raporty, ekspertyzy 170. Warszawa.
Trochę wiadomości o kalmarach (1982). Gospodarstwo Domowe 5.
Trzebiński J. 2001. Narracja jako sposób rozumienia świata. W Praktyki opowiadania, red. B. Owczarek, Z. Mitosek, W. Grajewski, 87-126. Kraków.
Tymowski A. 1980. "Wskaźniki dnia codziennego". Polityka 4.
Ungeheuer-Buican G. 1981. Jak ułatwić sobie pracę w gospodarstwie domowym. Warszawa.
Verdery K. 1996. From Parent-State to Family Patriarchs Gender and Nation in Contemporary Eastern Europe. W What Was Socialism and What Comes Next, red. K. Verdery, 92-101. New York.
Werbner P. 2007. Upolitycznione macierzyństwo i feminizacja obywatelstwa: ruchy kobiece i transformacja sfery publicznej, przeł. K. Stańczak-Wiślicz, W Gender. Perspektywa antropologiczna, t. 1, red. R.E. Hryciuk, A. Kościańska. Warszawa.
Zybert M. 1982. "Jak związać koniec z końcem". Przyjaciółka 1.
Zybert M. 1981. "Moje światło w tunelu". Przyjaciółka 50.
Zalewska F. 1982. "Gospodarowanie mięsem (Jak związać…)". Przyjaciółka 5.
Zalewska F. 1982. "Sztuka oszczędzania (Jak związać koniec z końcem)". Przyjaciółka 5.
Zalewska F. 1982. "Sztuka oszczędzania (w cyklu Jak związać koniec z końcem)". Przyjaciółka 15.
Zalewska F. 1982. "Sztukowane posiłki, czyli o niedocenianych dodatkach (Jak związać…)". Przyjaciółka 7.
Zalewski A. 1980. "Niedzisiejsza i niekochana". Polityka 30.
Zaremba M. 2012. Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys. Kraków.
Zawistowska Z. 1985. "Nie marnujmy resztek". Zwierciadło 1.
Zespół „Zwierciadła”. 1982. "Drogie czytelniczki. Zwierciadło 1.
Zielińska K. 1980. "W poszukiwaniu stylu". Polityka 4.
Żekoński Z. 1983. Niektóre zagrożenia społeczne wynikające z kryzysu gospodarczego (konferencja), s.n., post 1983, s. 6.
Żukowska A. 1981. "Wyzwolone". Kobieta i Życie 7.
Žarkov D. 2007. The Body of War. Media, Ethnicity and Gender in the Break-up Yugoslavia. Durham–London.
