ISSN 2084–1418
Wersją pierwotną czasopisma jest wersja papierowa
2014, Nr 1 (6), Semiotyka historii
Zbigniew Libera
Semiotyka medycyny we wczesnej nowożytności, a etnosemiotyka w etnomedycynie XIX-XX wieku
Pobierz wersję elektroniczną
Słowa kluczowe: semiotyka kultury, semiotyka medycyny, etnosemiotyka, historia medycyny, etnomedycyna
Abstrakt: Semiotyka etnomedycyny XIX-XX była kontynuacją semiotyk doktryn i praktyk medycznych sprzed "semiotycznego zwrotu" w II poł XVIII- na pocz. XIX w. Etnomedycyna miała bezpośrednie źródła w staropolskiej medycynie. Tym samym nawiązywała ona pod podstawowych tradycji medycyny europejskiej, do najstarszej gałęzi nauki o znakach - do semiotyki medycznej. Stan etnosemiotyki i etnomedycyny dokumentowany przez etnografów w XX w. odpowiada także historii medycyny XVIII-XIX w., w których współistniały elementy klasycznej semiotyki i symptomatologii. Problemy etnosemiotyki odnoszę do kategorii semiotyki teoretycznej, ale przede wszystkim interesują mnie one w kontekstach etnograficznych i historycznych, tzn. zwracam uwagę na to według jakich reguł, na podstawie jakiej wiedzy i praktyk wiejscy "lekarze" - w porównaniu do lekarzy-praktyków w okresie wczesnonowożytnym, decydowali co jest znakiem, klasyfikowali i użytkowali znaki.
Informacje o autorze:
LIBERA ZBIGNIEW – etnolog, antropolog kulturowy, profesor w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
Prace cytowane Rozwiń
Posner Roland. 1997. Pragmatics. W Semiotik/Semiotics. Ein Handbuch zu den zeichentheoretischen Grundlagen von Natur und Kultur/A Handbook on the Sign-Theoretic Foundations of Nature and Culture. Berlin – New York.
Jutte Robert. 2001. Alternative Medicine and Medico-Historical Semanties. W Historical Aspects of Unconvential Medicine. Approaches, Concepts, Case Studies. Berlin.
Pelc Jerzy. 1982. Wstęp do semiotyki. Warszawa.
Guiraud Pierre. 1974. Semiologia. Warszawa.
Foucault Michel. 1999. Narodziny kliniki. Warszawa.
Eckart Wolfgang U. 1998 Zeichenkonzeption in der Medizin vom 19. Jahrhundert bis zur Gegenwart. W Semiotik/Semiotics. Ein Handbuch zu den Zeichenteheoretischen Grundlagen von Natur und Kultur / A Handbook on the Sign-Theoretic Foundations of Nature and Culture. Berlin – New York.
Eco Umberto. 2009. Teoria semiotyki. Kraków.
Chandler Daniel. 2011. Wprowadzenie do semiotyki. Warszawa 2011.
Herschen Volker. 2003. Semiotische Aspekte der Etnologie: Ethnosemiotik. W Semiotik/Semiotics. Ein Hanbuch zu den zeichentheoretischen Grundlagen von Natur und Kultur/A Handbook on the Sign-Theorie Foundations of Natutre and Culture. Berlin – New York.
Posner Roland. 2004. Basic Tasks of Cultural Semiotics. W Signs of Power - Power of Signs. Essays in Honor of Jeff Bernard. Vienna.
Micelli Silvana. 1991. Z semiotyki kultury. W Semiotyka dziś i wczoraj. Wybór tekstów. Wrocław.
Levis-Strauss Claude. 1977. Strukturalizm a krytyka literacka. W Znak, styl, konwencja. Warszawa.
Bachtin Michaił. 1986. Estetyka twórczości słownej. Warszawa
Lavater Johann C. 1828. Physiognomik. Wien.
Hauschild Thomas. 1976/77."Zur Ideengechichte der Ethnomedizin". Ethnomedizin 4 ( 3–4 )
Schroeder Ekkehard 1978. "Ethnomedcine and Medical Anthropology. A Survey of Developments in Germany from a viewpoint in 1978". Reviews in Anthropology 4 ( 4).
Kleinmann Arthur. 1978. "Concepts a Model for the Comparison of Medical Systems as Cultural Systems".Science and Medicine 12
Penkala-Gawęcka Danuta. 1994. "Antropologiczne spojrzenie na chorobę jako zjawisko kulturowe". Medycyna Nowożytna. Studia nad Historią Medycyny 1 ( 2).
Biegeleisen Henryk. 1929. Lecznictwo ludu polskiego. Kraków.
Libera Zbigniew. 1995. Lud ludoznawców. W Etnologia polska: między ludoznawstwem a antropologią. Poznań.
Pomian Krzysztof. 2006. Historia. Nauka wobec pamięci. Lublin.
Udziela Marian. 1891. Medycyna i przesądy lekarskie ludu polskiego. Warszawa.
Talko-Hryncewicz Julian. 1893. Zarysy lecznictwa ludowego na Rusi południowej. Kraków.
Spittal Stanisław. 1938. Lecznictwo ludowe w Załoźcach i okolicy. Tarnopol.
Burke Peter. 2009. Kultura ludowa we wczesnonowożytnej Europie. Warszawa.
Porter Roy. 1999. The Greatest Benefit to Mankind: a Medical History of Humanity from Antiquity to the Present. London.
Schenda Rudolf. 1973. "Volksmedizin – was ist heute?". Zeitschrift fur Volkskunde 69 (2).
Libera Zbigniew. 2003. Znachor w tradycjach ludowych i popularnych XIX–XX w. Wrocław.
Siraisi Nancy G. 1990. Medieval and Early Renaissance Medicine: An Intrduction to Knowlegde and Pratice. Chicago
Kuchowicz Zbigniew. 1954. Leki i gusła dawnej wsi. Stan zdrowotny polskiej wsi pańszczyźnianej w XVI–XVIII w. Warszawa
Kuchowicz Zbigniew. 1961. Warunki zdrowotne wsi i miasteczek województwa łęczyckiego i sieradzkiego w XVIII wieku. Łódź
Świeżawski Ernest. 1979. Przyczyna do dziejów medycyny w Polsce. Warszawa.
Foucault Michel. 2005. Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych. Gdańsk.
Krakowski Jerzy. 1992. Mathesis i metafizyka. Studium metodologiczne przełomu kartezjańskiego. Wrocław.
Todorov Tzvetan. 1990. Wstęp do symboliki. W Symbole i symbolika. Warszawa.
Todorov Tzvetan. 2011. Teorie symbolu. Gdańsk.
McConnell Sally. 1978. Ethnosemiotics. W Semiotics of Culture. Den Haag.
Łotman Jurij, Uspienski Boris. 1977. O semiotycznym mechanizmie kultury. W Semiotyka kultury. Warszawa.
Libera Zbigniew. 1995. Medycyna ludowa. Chłopski rozsądek czy gminna fantazja?. Wrocław.
de Saussure Ferdinand. 2002. Kurs językoznawstwa ogólnego. Warszawa.
Wasilewski Jerzy S. 2010. Tabu a paradygmaty etnologii. Warszawa.
Sudnik Tamara M. 1983. К описанию структуры одного белорусского
(восточнополесского) заговора. W Текст: семантика и структура. Moskwa.
Bauer Axel W. 1995. Die Anwendung zeichentheoretischer Methoden auf Geschichte und Gegenwart der Medizin. W Theorie der Medizin. Dialoge zwischen Grundlagenfachern und Klinik. Heidelberg–Leipzig.
Leach Edmund. 1989. Kultura i komunikowanie. W Rytuał i narracja. Warszawa.
Langholf Volker. 1997. Zeichenkonzeption in der Medizin der griechischen und romischen Antike. W Semiotik/Semiotics. Ein Handbuch zu den zeichentheoretischen Grundlagen von Natur und Kultur/A Handbook on the Sign-Theoretic Foundations of Nature and Culture. Berlin – New York.
Toporow Wiaczesław. 1998. Первобытные представления о мире (общий взгляд). W Очерки истории естественно-научных знаний в древности. Moskwa.
Toporow Wiaczesław. 1998. О ритуале. Введение в проблематику. W Архаический ритуал в фольклорных и раннелитературных памятниках. Moskwa.
Toporow Wiaczesław. 1982. Пространство и текст. W Текст: семантика и структура. Moskwa.
Bajburin Albert. 1983. Зилисьце в обрядах и представлениях восточных славян. Lenigrad.
Bajburin Albert. 1993. Ритуал в традиционной культуре.Структурно-семантический анализ восточнославянских обрядов. Sankt-Peterburg.
Todorov Tzvetan. 1996. Podbój Ameryki. Problem innego. Warszawa.
Libera Zbigniew. 1997. Mikrosmos, makrokosmos i antropologia ciała. Tarnów.
Libera Zbigniew. 2009. "Wielka niemoc". Literatura Ludowa 3 (53).
Żyłko Bogusław. 2011. Kultura i znaki. Semiotyka stosowana w szkole tartusko-moskiewskiej. Gdańsk.
Levinton Georgij. 1992. К проблеме эпического подтекста. W Фольклор и этнографическая действительность. Sankt-Petersburg.
Sokolski Jacek. 1992. Barokowa księga natury. O europejskiej symbolografii wieku siedemnastego. Wrocław.
Kowalski Piotr. 2000. Theatrum świata wszystkiego i poczciwy gospodarz. O wizji świata pewnego siedemnastowiecznego pisarza ziemiańskiego, Kraków
Szostak Jan. 2006. Farmakognozja. Farmacja galenowa i aptekarstwo w renesansowych zielnikach polskich. Warszawa.
Arabas Iwona. 2006. Apteczki domowe w polskich dworach szlacheckich. Studium z dziejów kultury zdrowotnej. Warszawa.
Haur Jakub, 1793. Oekonomika lekarska. Berdyczów.
Rostafiński Józef. 1893. Zielnik czarodziejski to jest zbiór przesądów o roślinach. Kraków.
Gajewska Monika. 2009. Epidemia dżumy w Rzeczpospolitej w świetle XVI–XVII-wiecznych traktatów medycznych i zielników. Profilaktyka indywidualna. W Wśród córek Eskupala. Szkice z dziejów medycyny i higieny w rzeczpospolitej XVI–XVIII wieku. Warszawa.
Maludzińska Monika 2009., Choroby weneryczne na ziemiach polskich w XVI wieku w świetle „Przymiotu” Wojciecha Oczki. W Wśród córek Eskulapa. Szkice z dziejów medycyny i higieny w Rzeczpospolitej XVI–XVIII wieku. Warszawa.
Nowosielska Elżbieta. 2009. Szkorbut w Rzeczpospolitej XVIII i XVIII wieku. W Wśród córek Eskulapa. Szkice z dziejów medycyny i higieny w Rzeczpospolitej XVI–XVIII wieku. Warszawa.
Wieniawska Aleksandra. 2009. Choroby układu oddechowego w polskich siedemnastowiecznych poradnikach medycznych. Diagnozowanie, przebieg i leczenie. W Wśród córek Eskulapa. Szkice z dziejów medycyny i higieny w Rzeczpospolitej XVI–XVIII wieku. Warszawa.
Perzyna Ludwik. 1793. Lekarz dla włościan. Kalisz.
Szumowski Władysław. 1961. Historia medycyny. Warszawa.
Seyda Bronisław. 1973. Dzieje medycyny w zarysie. Warszawa.
Brzeziński Tadeusz (red). 1955. Historia medycyny. Warszawa.
Dietl Józef. 1926. "O zwadach i radach rzeczpospolitej lekarskiej czyli sen młodego akademika". Archiwum Historii i Filozofii Medycyny V ( 1)
Marmo Constantino. 1997. Sign Conceptions in Medicine in the Latin Middle Ages. W Semiotik/Semiotics. Ein Handbuch zu den Zeichenteheoretischen Grundlagen von Natur und Kultur / A Handbook on the Sign-Theoretic Foundations of Nature and Culture. Berlin – New York
Hess Volker. 1998. "Medical Semiotics in the 18th Century; a Theory of Practice?". Theoretical Medicine and Bioetics 19.
Hecker August Fryderyk. 1811. Patologia i semiotyka krótko zebrana i ułożona przez Augusta Fryderyka Heckera, profesora patologii i semiotyki w Kollegium Medyczno-Chirurgicznym. Warszawa.
Mclean Ian. 2005. White Crows, Graying Hair, and Eyelashes: Probems for Nature Historians in the Reception of Aristotelian Logic and Biology from Pomponazzi to Bacon. W Empirism and Eudition in arly Modern Europe. Cambrigde.
Wallis Faith. 2000. "Inventing Diagnosis: Theophilsus' De urinis in the Classroom Dynamics". Acta Hispanica ad Medicinae Scientarmuque Historiam Illustradam 3 (20)
Pomata Gianna. 2005. Praxis Historians: The Uses of History in Early Modern Medicine. W Empiricism and Erudition in Early Modern Europe. Cambrigde.
Siraisi Nancy G. 2007. History, Medicine and the Traditions of Renaissance Learning. Michigan.
De Renzi Silvia. 2007. "Medical Expertise, Bodies and the Law in Early Modern Courts". Focus 98.
Wallis Faith. 2000. "Signs and Senses: Diagnosis and Prognosis in early Medieval Pulse and Urine Texts". Social History of Medicine 13 ( 2)
Libera Zbigniew. 2009. Nerki, pęcherz moczowy, mocz (fragment semiotyki antropologii popularnej Europy środkowej i wschodniej w czasach nowożytnych i współczesnych. W Tabu, etykieta, dobre obyczaje. Wrocław.
Burszta Józef. 1967. Lecznictwo ludowe. W Kultura ludowa Wielkopolski. Poznań.
Wołkow Fiodor. 1916. Этнографические особенности украинского народа. W Украинский народ в его прошлом и настоящем. Petrograd.
Gąsiorowski Ludwik. 1838-1855. Zbiór wiadomości do historyi sztuki lekarskiej w Polsce od czasów najdawniejszych aż do najnowszych. Poznań.
Zieleniewski Michał. 1845. O przesądach lekarskich ludu naszego. Kraków.
Lachmund Jens.1998. "Between Scrutiny and Treatment: Physical Diagnosis and the Restructuring of 19th Century". Sociology of Helth and Illnes 20 ( 6 )
Hucklenbroich Peter. 2003. Semiotische Aspekte der Medizin: Medizinsemiotik. W Semiotik/Semiotics. Ein Handbuch zu den Zeichenteheoretischen Grundlagen von Natur und Kultur / A Handbook on the Sign-Theoretic Foundations of Nature and Culture. Berlin – New York
Szychowska-Boebel Barbara. 1972. Lecznictwo ludowe na Kujawach. Toruń.
Tylkowa Dantua. 1989. Medycyna ludowa w kulturze wsi Karpat polskich. Wrocław.
Sebeok Thomas. 2001. Signs: An Introduction to Semiotics. Toronto.
Stein Claudia. 2006. "The Meaning of Sings: Diagnosing the French Pox in Early Monern Augsburg". Biulletin of the History of Medicine 80.
Hammond Michael L. 2010. "Medical Examination and Poor Rielef in Early Modern Germany". Social History of Medicine 24 ( 2)
Lindemann Mary. 2010. Medicine and Society in Early Modern Europe. Cambridge.
Maclean Ian. 2002. Logic, Sign and Nature in the Renaissance. The Case of Learned Medcine. Cambridge.
Siraisi Nancy G. 2002. Diasease and Symptom as Probematic Concepts in Renaissance Medicine. W Res et Verba in the Renaissance. Wiesbaden.
French Roger. 1998. Sign Conceptions in Medicine from Renaissance to the Early 19th Century. W Semiotik/Semiotics. Ein Handbuch zu den Zeichenteheoretischen Grundlagen von Natur und Kultur / A Handbook on the Sign-Theoretic Foundations of Nature and Culture. Berlin – New York