2013, Nr 2 (5), Genealogie kultury

---

Daniel Logemann
Playing chess in concentration camps – an immaterial and material practice of stabilization

Pobierz wersję elektroniczną

Słowa kluczowe: gra w szachy, materialna stabilizacja, obozy koncentracyjne, praktyki społeczne, kultura materialna, przywileje w obozach koncentracyjnych, akt oporu.

Abstrakt:
Artykuł traktuje grę w szachy jako objaw kultury materialnej oraz praktykę społeczną w obozach koncentracyjnych. W większości z nich rozrywka ta była mimo licznych restrykcji możliwa, należała jednak do przywilejów wąskiej grupy więźniów. Ci traktowali grę w szachy jako wyraz sprzeciwu wobec opresyjnych i brutalnych warunków obozowych. W świadectwach powojennych więźniowie często podkreślali jej znaczenie jako praktykę, która pozwoliła im zapomnieć o nieludzkich warunkach życia i dała im siłę przeżycia. Historycy zgadzają się z tą interpretacją. Artykuł rozszerza tę perspektywę. Analizując materialne pozostałości gier szachowych i więźniarskie opisy figur i desek szachowych, autor utrzymuje, że wytwarzanie i posiadanie gier szachowych pozytywnie wpływały na warunki bytowe więźniów. Rzeczy osobiste stabilizowały ludzkie życie – chyba jeszcze bardziej w warunkach, w których jest ono zagrożone. Posiadanie figur szachowych dawało więźniom odrobinę stabilizacji. Byli oni z nich dumni, zwłaszcza jeśli wykonane były w wyrafinowany sposób. Figury zaświadczały również o statusie posiadacza pośród innych więźniów. Nie tylko gra w szachy, ale i przywilej posiadania figur i desek szachowych przyczyniały się do poczucia, że więźniowie byli w stanie przetrwać straszne warunki obozowe, a w dodatku różnili się od siebie majątkiem.

Informacje o autorze:
LOGEMANN DANIEL – historyk, filolog polski, pracownik naukowy Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.