2013, Nr 2 (5), Genealogie kultury

---

Konrad Bielecki
Recepcja egzotycznych stworzeń i ich wizerunków we wczesnonowożytnej Europie. Przykład indyjskiego nosorożca

Pobierz wersję elektroniczną

Słowa kluczowe: Dürer, nosorożec, semiofor, historia naturalna, prawo partycypacji

Abstrakt:
W XV i XVI wieku, w okresie pierwszych odkryć geograficznych, przywożone coraz częściej do Europy zwierzęta, nieznane lub znane tylko z mglistych podań starożytnych filozofów, stawały się czymś więcej niż tylko ciekawymi odmianami żywych stworzeń. Wśród nich na specjalną uwagę zasługuje nosorożec indyjski (rhinoceros unicornis), który wzbudził nie tylko spore zainteresowanie, lecz także wywołał konsternację wśród ówczesnych i późniejszych przyrodników. Wyjątkowość okazu podkreśla bardzo znany drzeworyt Albrechta Dürera, przedstawiający szczegółowo zwierzę. Dzieło to osadza nosorożca w pewnej symbolicznej konwencji, która rzutowała na sposób odbierania go w Europie XVI i XVII wieku. Artykuł stanowi próbę interpretacji obrazu zwierzęcia w kategoriach nośnika znaczeń, wykraczających poza to, co doświadczalne wzrokowo. Przy użyciu kategorii partycypacji, stworzonej przez Luciena Lévy–Bruhla, umiejscawia nosorożca w wielowarstwowym porządku rzeczywistości, zbliżonym do stworzonej przez Krzysztofa Pomiana kategorii semioforu. Takie ujęcie, zakładające doszukiwanie się głębszego, metaforycznego przesłania przenoszonego przez nosorożca, uzmysławia, że egzotyczne stworzenia w XVI wieku postrzegane były nie tyle jako ciekawostki przyrodnicze, ile jako swego rodzaju odsyłacze do innych peryferyjnych światów. Peryferia te były od dawna wyobrażone jako miejsca legendarne, magiczne, a co za tym idzie – wypełniające lukę w jedności świata, jako miejsce wszystkiego, co niewytłumaczalne.

Informacje o autorze:
BIELECKI KONRAD – historyk, doktorant w Instytucie Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk.