2020, Nr (13), Historia mówiona - emocje

---

Małgorzata Dubasiewicz
Obrazy poruszone. Aktualizacja znaczeń jasnogórskiej ikony w peregrynacji „Od oceanu do oceanu”

Pobierz wersję elektroniczną

Słowa kluczowe: peregrynacja, nawiedzenie, obraz święty, ikona, ikona Matki Boskiej Częstochowskiej

Abstrakt:
Artykuł jest próbą interpretacji aktualizowanych znaczeń nadawanych ikonie podczas „Peregrynacji ikony Częstochowskiej Od Oceanu do Oceanu. Przez świat w obronie życia”. Oś analizy stanowią uzupełniające się kategorie: ruchu i obecności, charakterystyczne dla wędrówek obrazów. Pierwsza jest związana z przemieszczaniem wizerunku rozumianym jako wyznaczanie lub przekraczanie granic. Druga uwzględnia przekonanie o obecności osoby lub mocy w wizerunku lub przez wizerunek. Elementem spajającym te dwie kategorie jest skrócenie dystansu między czcicielem a wizerunkiem, co jest kluczowe dla peregrynacji ze względu na wytwarzającą się bliskość. Wokół tych kategorii rozważane były wybrane pojawiające się w narracji organizatorów znaczenia: obronne, przywódcze i ekumeniczne. Rozważane sensy bazują na motywach typowych, znanych z tekstów historycznych (obronne okrążanie miasta lub użycie ikony w wyprawach wojennych). Rozumiane są tu one jako sprzyjające wyznaczaniu lub przekraczaniu granic (narodów, wyznań). Wskazuje to na utylitarne zastosowanie obrazu. Okazuje się jednak, że organizatorzy, posługując się militarną retoryką sięgają nie tylko do dawnego instrumentalnego, wojennego użycia ikony, ale także za jej pomocą chcą przekraczać antagonizmy między wyznaniami oraz rozpowszechniać teologiczny sens ikony. Tym samym rodzi się ambiwalencja mieszcząca w narracji organizatorów: utylitarne użycie ikony i jej symboliczne potraktowanie.

Informacje o autorze:
MAŁGORZATA DUBASIEWICZ – etnolog, archeolog, przygotowuje pracę doktorską na Uniwersytecie Gdańskim dotyczącą doświadczenia „obrazów świętych”. E-mail: ma.dubasiewicz@gmail.com. ORCID 0000-0002-2163-7321.

Prace cytowane Rozwiń

Bednarek, Agnieszka. 2016. „Przedstawić Tajemnicę. Ikonosfera i ikonografia kaszubskich kapliczek maryjnych – analiza wybranych przykładów”. W Mała architektura sakralna Kaszub. Perspektywa antropologiczna, red. K. Marciniak, 182-184. Gdańsk.
Belting, Hans. 2007. Antropologia obrazu. Przeł. Mariusz Bryl. Kraków: Universitas.
Belting, Hans. 2010. Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki,. Przeł. Tadeusz Zatorski. Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria.
Benjamin, Walter. 1996. „Dzieło sztuki w epoce możliwości jego technicznej reprodukcji.” W Anioł historii: eseje, szkice, fragmenty, red. H. Orłowski, tłum. K. Krzemieniowa et al., 201–239. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Biblia Tysiąclecia z komentarzami, Pismo Święte Starego Testamentu. 2006. Wydanie 5. Pallotinum.
Bukraba-Rylska, Izabella. 2008 „Religijność ludowa i jej niemuzykalni krytycy.” Znak 634 (3): 11–30.
Burszta, Wojciech. 2014. „Etnografia ludowości” W Kultura ludowa. Teorie. Praktyki.Polityki red. Barbara Fatyga, Ryszard Michalski, 107-132. Warszawa: Pracownia Wydawnicza Andrzej Zabrowarny.
Busser, Cathelijne de, i Anna Niedźwiedź. 2009. “Mary in Poland: A Polish Master Symbol.” W Moved by Mary: The Power of Pilgrimage in the Modern World, red. A. Hermkens, W. Jansen i C. Notermans, 87–100. Farnham, Burlington: Ashgate Publishing.
Bystroń, Jan Stanisław. 1980. Tematy, które mi odradzano. Warszawa: PIW.
Coleman, Simon, i John Eade. 2004. „Introduction: Reframing Pilgrimage.” W Reframing Pilgrimage: Cultures in Motion, red. S. Coleman, J. Eade, 1–25. London–New York: Routledge.
Czarnowski, Stanisław. 1958. Kultura, Warszawa: PWN.
Dąb-Kalinowska, Barbara. 2000. Ikona i obraz. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Dubasiewicz, Małgorzata. 2015. „Odbiór wizerunków kultowych w kontekście peregrynacji obrazów świętych.” Praca magisterska, promotor M. Kairski. Uniwersytet Gdański, Zakład Etnologii i Antropologii Kulturowej.
Glemp, Józef, „Nawiedzenie znaczone ewangelizacją. Homilia – Kaplica Cudownego Obrazu, Jasna Góra,
4 maja 2007.” W Peregrynacja wizerunku Matki Bożej Jasnogórskiej w duchowym krajobrazie Polski ku przyszłości (1957–2007), red. Z. Jabłoński OSPPE, 20–24. Częstochowa, Wydawnictwo Zakonu Paulinów.
Kowalewska, Ewa. 2014. Od Oceanu do Oceanu. 120 tys. km z Ikoną Częstochowską przez świat w obronie życia. Gdańsk: Bernardinum, Fundacja Klub Przyjaciół Życia Ludzkiego.
Freedberg, David. 2005. Potęga wizerunków. Studia z historii i teorii oddziaływania. Przeł. Ewa Klekot. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Friedrich, Alojzy. 1903. Historye cudownych obrazów Najświętszej Maryi Panny w Polsce. T. 3. Kraków: Wydawnictwo Tow. Jez.
Hołub, Grzegorz. 2008. „Bioetyka Laicka i „Chrześcijańska” a Kryzys Racjonalności Moralnej.” Seminare 25: 205–211.
Jarkiewicz, Katarzyna. 2015. „Sakralność i profaniczność obrazka religijnego. Wokół problemów oddziaływania Kościoła na sferę wytwórczości dewocyjnej.” W Ponowoczesne przestrzenie oddziaływań wychowawczo-formacyjnych Kościoła i „ziemie niczyje”, red. R. Jasnos i E. Miśkowiec, 251–274. Kraków: WAM.
Kowalski, Andrzej Piotr. 2013 Mit a piękno. Z badań nad pochodzeniem sztuki. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram.
Kowalski, Andrzej Piotr. 2017a. ,,Adresat dzieła w mitycznej epoce przed-sztuki.” Ars Forum 1: 80–85.
Kowalski, Andrzej Piotr. 2017b. „O procesach dysolucji w kulturze.” Filo-sofija, XVII, 36: 469–480.
Kruk, Mirosław. 2011, Ikony – obrazy w świątyniach rzymsko-katolickich dawnej Rzeczypospolitej. Kraków: Collegium Columbinum.
Kuryluk, Ewa. 1998. Weronika i jej chusta. Historia symbolizmu i struktura „prawdziwego” obrazu. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Lubańska, Magdalena. 2007. „Problemy etnograficznych badań nad religijnością.” W Religijność chrześcijan obrządku wschodniego na pograniczu polsko-ukraińskim, red. M. Lubańska, 7–32. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Lubańska, Magdalena.2014. „Kategorie »sensualizmu« i »nierozróżnialności« na przykładzie kultu »cudotwórczej« ikony św. Menasa w bułgarskim monasterze w Obriadowci. Rewizja inspirowana prawosławną teologią ikony.” Prace Etnograficzne 42 (1): 1–15.
Łukaszuk, Tadeusz. 2008. Ikona w życiu, w wierze i w teologii Kościoła. Kraków: Wydawnictwo Salwator.
Napiórkowski, Stanisław Celestyn. 1992. Matka naszego Pana. Tarnów: Biblos. Naumow, Alksander. 2007. „Ikony w rosyjskiej polityce dawnej i nowej.” Studia Religiologica 40: 9–20.
Niedźwiedź, Anna. 2005. Obraz i postać, znaczenia wizerunku Matki Boskiej Częstochowskiej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Niedźwiedź, Anna. 2014. „Od Religijności Ludowej do Religii Przeżywanej.” W Kultura ludowa: teorie, praktyki, polityki, red. B. Fatyga i R. Michalski, 327-338. Warszawa: ISNS.
Niedźwiedź, Anna. 2015. „Old and New Paths of Polish Pilgrimages.” W International Perspectives on Pilgrimage Studies: Itineraries, Gaps and Obstacles in Pilgrimage Studies, red. J. Eade i A. Dionigi, 69–94. London–New York: Routledge.
Olędzki, Jacek. 1969. „Światopogląd artystyczny ludności wiejskiej w świetle studiów nad kulturą Kurpiowszczyzny.” Polska Sztuka Ludowa 23 (3–4): 139–148.
Pałubicka, Anna. 2017. „Kultura ponowoczesna: dyssolucja kulturowa czy nowy typ kultury?” W Między nauką a sztuką. Wokół problemów współczesnej historiografii, red. E. Solska, P. Witek i M. Woźniak, 417–436. Lublin: UMCS.
Piątkowska, Krystyna. 1994. Kultura a ikonosfera. Etnologiczne studium wybranych przykładów ze wsi współczesnej. Łodź: Łódzkie Studia Etnograficzne 33, PTL i KNE PAN.
Rock, Stella. 2015. „Touching the Holy: Orthodox Christian Pilgrimage Within Russia.” W International Perspectives on Pilgrimage Studies: Itineraries, Gaps and Obstacles in Pilgrimage Studies, red. J. Eade i A. Dionigi, 47–68. London–New York: Routledge.
Robotycki, Czesław. 1985. „Myślenie typu ludowego w polskiej kulturze masowej (propozycje badawcze).” Etnografia Polska 39: 111–117.
Rydlewski, Michał. 2019. „Dyssolucja kulturowa w nowych mediach na przykładzie magiczno-metamorficznego aspektu tożsamości wirtualnej.” Kultura Współczesna 4 (107): 41–59.
Skeat, Walter. 1882. A Concise Etymological Dictionary of the English Language. London: Oxford University Press.
Stomma, Ludwik. 2002. Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku oraz wybrane eseje. Łódź: Wydawnictwo Dopierała.
Tokarska-Bakir, Joanna. 2000. Obraz osobliwy – hermeneutyczna lektura źródeł etnograficznych. Wielkie opowieści. Kraków: Universitas.
Turner, Edith. 2009. „Wstęp.” W E. Turner i V. Turner, Obraz i pielgrzymka w kulturze chrześcijańskiej. Przeł. Ewa Klekot, IX–XVI. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Turner, Edith, i Victor Turner. 2009. „Ikonofilia i Ikonoklazm w Pielgrzymkach Maryjnych.” W E. Turner i V. Turner, Obraz i pielgrzymka w kulturze chrześcijańskiej, przeł. E. Klekot, 120–146. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Wolicka, Elżbieta. 1983. „O różnych typach wyobraźni symbolicznej i co z nich wynika dla sztuki sakralnej.” W Drodze (3): 72–84.
Ziejka, Franciszek. 1980. „Cudowna obrona świątyni-miasta (z dziejów tematu).” Rocznik Komisji Historycznoliterackiej 17: 41–61.
Zimniak SDB, Stanisław. 2011. „Percepcja zwycięskiej wizji maryjnej kard. Augusta Hlonda w posłudze pasterskiej prymasa Stefana Wyszyńskiego i błogosławionego Jana Pawła II.” Rocznik Teologii Moralnej 3 (58): 113–129.
Badania terenowe Recepcja sakralnych wizerunków przez homo religiosus 2015 (BMN 538-H201-B962-15).Religijność „żywa”. Wędrówki świętych figur i obrazów: perspektywa antropologiczna 2014 (BMN nr: 538-H201-B463-14), Dubasiewicz Małgorzata.
Źródła online Bijak-Lisowska, Edyta. 2003. „Spacer po Jasnej Górze – Intrady” Rozmowa Edyty Bijak-Lisowskiej ze Stanisław Rudziński OSPPE, Strona internetowa Biura Prasowego Jasnej Góry. Dostęp [12.08.2021] http://www.jasnagora.com/prasa/opracowania/27/9.
Gołąb, Tomasz. 2014. „Odnowić nasze śluby chcemy.” Strona internetowa Gościa Warszawskiego. Dostęp [12.08.2021] https://www.gosc.pl/doc/1933510.Odnowic-sluby-nasze-chcemy.
HLI-Polska,„Faq – Najczęściej zadawane pytania” Strona internetowa Peregrynacji Ikony Częstochowskiej Od Oceanu do Oceanu Dostęp [10.08.2020] https://www.odoceanudooceanu.pl/faq
HLI-Polska. 2012. „Maryja Arką Przymierza na dziś dla nas.” Strona internetowa Peregrynacji Ikony Częstochowskiej Od Oceanu do Oceanu. Dostęp [10.08.2020] https://odoceanudooceanu.pl/node/130.
HLI-Polska. 2012a. „O Ikonie Częstochowskiej na kongresie w Niżnym Nowogrodzie w Rosji.” Dostęp [6.05.2021] https://www.odoceanudooceanu.pl/node/405.
HLI-Polska. 2012b. „ Od Oceanu do Oceanu – od Władywostoku do Fatimy -Peregrynacja Ikony Częstochowskiej przez świat w obronie życia już w Polsce.” Strona internetowa Peregrynacji Ikony Częstochowskiej Od Oceanu do Oceanu. Dostęp [6.07.2021] https://www.odoceanudooceanu.pl/node/121.
HLI-Polska. 2012c. „ Zakończenie polskiego etapu peregrynacji Ikony Matki Bożej Częstochowskiej Od Oceanu do Oceanu” przez świat w obronie życia.” Strona internetowa Peregrynacji Ikony Częstochowskiej Od Oceanu do Oceanu. Dostęp [6.07.2021] https://www.odoceanudooceanu.pl/node/177.
HLI-Polska. 2012d. „Maryja Arką Przymierza na dziś dla nas” Strona internetowa Peregrynacji Ikony Częstochowskiej Od Oceanu do Oceanu. Dostęp [10.08.2020] https://www.odoceanudooceanu.pl/node/130.
Kowalewska, Ewa. 2014a. „Peregrynacja Ikony Częstochowskiej „Od Oceanu do Oceanu” świadectwem wiary i zaangażowania w obronę cywilizacji życia i miłości w wymiarze międzynarodowym.” Strona internetowa Biura Prasowego Jasnej Góry. Dostęp [10.08.2020] .http://jasnagora.com/wydarzenie-8415.
Kowalewska, Ewa. 2017. „Międzynarodowa Koalicja Od Oceanu do Oceanu w obronie cywilizacji życia. Informacja prasowa.” Strona internetowa Peregrynacji Ikony Częstochowskiej Od Oceanu do Oceanu. Dostęp [10.08.2020] http://odoceanudooceanu.pl/node/944.
Kowalewska, Ewa. 2017a. „Human Life International – troska o obronę życia na całym świecie.” Strona internetowa organizacji Human Life International – Polska, Polski serwis pro-life. Dostęp [12.08.2021] https://www.hli.org.pl/pl/artykuly/1693-human-life-international-troska-o-obrone-zycia-na-calym-swiecie.
Łazarski, Paweł. 2012. „Od oceanu do Piekar.” Strona internetowa Gościa Niedzielnego wyd. Gościa Katowickiego. Dostęp [6.05.2021] https://katowice.gosc.pl/doc/1272446.Od-oceanu-do-Piekar.
Małecka, Agnieszka. 2003. Prezes Human Life International o „kulturze śmierci”. Strona internetowa Tygodnika Katolickiego Niedziela. Dostęp [10.08.2020] http://niedziela.pl/artykul/23049/nd/Prezes-Human-Life-International-o.
Mazurkiewicz, Piotr. 2015. Filozoficzne źródła „cywilizacji śmierci” według Jana Pawła II. Wykład na Międzynarodowym Kongresie Rodziny – Miłość i Życie UKSW, 2015. Strona internetowa Parafii św. Szczepana w Warszawie. Dostęp [10.08.2020] https://szczepan.org.pl/images/AkcjaKatolicka/dokumenty/Cywilizacja_smierci.pdf.
Paprocka Waszkiewicz, Agnieszka. 2014. „Każda ikona jest pro-life. Z Ewą Kowalewską, dyrektorem Human Life International-Polska, rozmawia Agnieszka Paprocka-Waszkiewicz.” Strona internetowa Naszego Dziennika. Dostęp [20.11.2017]http://naszdziennik.pl/mysl/75108,kazda-ikona-jest-pro-life.html.
Prawosławne Centrum „Życie”. Strona internetowa Prawosławnego Centrum Medyczno-Wychowawczego „Życie” Dostęp [6.05.2021] http://life.orthomed.ru/.
Szałata, Joanna. 2012. „Od oceanu do oceanu nadzieją dla świata.” Strona internetowa Tygodnika Katolickiego Niedziela. Dostęp [10.08.2020]. https://niedziela.pl/artykul/62859/”Od-oceanu-do-oceanu” nadzieja-dla.
Tomoń, Stanisław. 2014. „Bronić życia będziemy!” Strona internetowa Biura Prasowego Jasnej Góry. Dostęp [12.12.2018] http://jasnagora.com/wydarzenie-8462.