ISSN 2084–1418
Wersją pierwotną czasopisma jest wersja papierowa
2020, Nr (13), Historia mówiona - emocje
Michał Rydlewski
Posthumanizm a myślenie magiczno-metamorficzne: w poszukiwaniu materialno-cielesnej intersubiektywności (część I)
Pobierz wersję elektroniczną
Słowa kluczowe: Bruno Latour, magia, posthumanizm, konstruktywizm społeczny.
Abstrakt: Artykuł jest refleksją nad poglądami B. Latoura zawartymi w książce Nigdy nie byliśmy nowocześni. Autor stawia tezę, iż francuski badacz ożywia i rewitalizuje myślenie magiczne jako charakterystyczne dla społeczeństw przednowoczesnych. Podejście takie zasługuje na krytykę, gdyż likwiduje postawę zdystansowaną, w której obywa się poznanie oraz refleksję nad kulturą w rozumieniu poznańskiej szkoły kulturoznawczej, z którą sympatyzuje autor. Latour, jako przedstawiciel posthumanizmu, poszukuje nowej intersubiektywności, której nie wyznacza już stosunek do rzeczy, lecz rzeczy same jako obiekty materialne. Artykuł jest pierwszą częścią refleksji nad tym aspektem humanizmu, kolejny będzie dotyczył poglądów B. Olsena i T. Ingolda.
Informacje o autorze:
MICHAŁ RYDLEWSKI – etnolog, filozof, literaturoznawca; adiunkt w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego. E-mail: rydles@autograf.pl. ORCID 0000-0001-7055-1252.
Prace cytowane Rozwiń
Abriszewski, Krzysztof. 2007. „Teoria Aktora-Sieci Bruno Latoura.” Teksty Drugie 1-2: 113-126.
Abriszewski, Krzysztof. 2008. Poznanie, zbiorowość, polityka. Analiza teorii aktora-sieci Bruno Latoura. Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Abriszewski, Krzysztof. 2010. Wszystko na nowo otwarte. Teoria Aktora-Sieci i filozofia kultury. Toruń: Wydawnictwo UMK w Toruniu.
Abriszewski, Krzysztof. 2015. „Teoria Aktora-Sieci jako teoria kultury.” Prace Kulturoznawcze 18: 99-116.
Afeltowicz, Łukasz. 2009. „Ambient Intelligence i technologie interfejsowe W Teorie komunikacji i mediów.”, red. M. Graszewicz i J. Jastrzębski. 271-293. Wrocław: Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego.
Afeltowicz Łukasz, Sojak Radosław. 2015. Arystokraci i rzemieślnicy: synergia stylów badawczych. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK w Toruniu.
Aries, Philippe. 1995. Historia dzieciństwa: dziecko i rodzina w dawnych czasach. Przeł. M. Ochab. Gdańsk: Wydawnictwo Marabut.
Balicki, Bogdan. 2009. „<> – pojęcie problemotwórcze czy problematyczne? Kilka uwag z konstruktywistycznego punktu widzenia.” W Kultura w nauce o literaturze. Wiedza o literaturze z punktu widzenia obserwatora IV, red. B. Balicki, B. Ryż, E. Szczerbuka. 385-399. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT.
Bard Aleksander, i Jan Soderqvist. 2006. Netokracja: nowa elita władzy i życie po kapitalizmie. Przeł. P. Cypryański. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Bierdiajew, Mikołaj. 2002. Rozważania o egzystencji. Filozofia samotności i wspólnoty. Przeł. H. Paprocki. Kęty: Wydawnictwo Antyk.
Bińczyk, Ewa. 2003. „Antropolog w zaklętym kręgu imputacji.” ER(R)GO. Teoria-Literatura-Kultura 1: 135-143.
Bińczyk, Ewa. 2007. „Program badawczy Bruno Latoura i jego zalety w kontekście badań nad światem współczesnym.” Przegląd Kulturoznawczy 34: 32-42.
Bińczyk, Ewa, i Aleksandra Derra. 2013. „Toruńska szkoła konstruktywizmu. Manifest.” Przegląd Kulturoznawczy 1: 1-6.
Bińczyk, Ewa. 2018. Epoka człowieka: retoryka i marazm antropocenu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Burszta, Wojciech J. 1986. „<> jako czynnik rozwojowy systemów wiedzy kulturowej.” Lud: 70: 65-97.
Carr, Nicholas. 2013. Płytki umysł: jak internet wpływa na nasz mózg. Przeł. K. Rojek. Gliwice: Wydawnictwo Helion.
Cassirer, Ernst. 1977. Esej o człowieku: wstęp do filozofii kultury. A. Staniewska. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik.
Czarnowski, Stefan. 2019. Kultura. Kraków: Wydawnictwo Vis-aVis.
Descola, Philippe. 2013. Beyond Nature and Culture. Chicago: University of Chicago Press.
Domańska, Ewa, i Bjornar Olsen. 2008. Wszyscy jesteśmy konstruktywistami W Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec problemu materialności, red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa. 83-100. Olsztyn: Colloquia Humaniorum.
Dominiak, Łukasz M., 2015. Partycypacja i dyskurs. Mentalność pierwotna w badaniach Luciena Levy-Bruhla. Kraków: Wydawnictwo Nomos.
Eco, Umberto. 1999. Semiologia życia codziennego. Przeł. J. Ugniewska, P. Salwa. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik.
Fleck, Ludwik. 1986. Powstanie i rozwój faktu naukowego: wprowadzenie do nauki o kolektywie myślowym i stylu myślowym., Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
Fleck, Ludwik. 2007. Patrzeć, widzieć, wiedzieć W Style myślowe i fakty. Artykuły i świadectwa, red. Sylwia Werner, Claus Zittel, Florian Schmaltz. 163-185. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.
Godlewski, Grzegorz. 2006. Jack Goody – uczony w piśmie W Jack Goody, Logika pisma a organizacja społeczeństwa. Przeł. G. Godlewski. 7-23. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Godlewski, Grzegorz. 2008. Słowo – pismo – sztuka słowa. Perspektywa antropologiczna. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Goody, Jack. 2006. Logika pisma a organizacja społeczeństwa. Przeł. G. Godlewski. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Grobler, Adam. 2006. Metodologia nauk. Kraków: Wydawnictwo Znak.
Gurczyńska-Sady, Katarzyna. 2010. „Słowo od redaktora.” Annales UMCS Philosophia-Sociologia 35: 9- 15.
Gurczyńska-Sady, Katarzyna. 2013. Podmiot jako słowo i ciało. W poszukiwaniu nowej koncepcji podmiotu. Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Harvey, Graham. 2006. Animism: Respecting the Living World. New York: Columbia University Press.
Havelock, Eric A., 2007. Przedmowa do Platona. Przeł. P. Majewski, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Howes, David. 2018. “Embodiment and the Senses.” W The Routledge Companion to Sound Studies, ed. M. Bull. London: Routledge. S. 5.
Ingold, Tim. 2006. “Rethinking the Animate, Re-Animating Thought.” Ethos. Journal of Anthropology 1: 9-20.
Ingold, Tim. 2018. Splatać otwarty świat: architektura, antropologia, design. Przeł. E. Klekot, D. Wąsik. Kraków: Instytut Architektury.
Kaczmarczyk, Michał. 2019.”An Invasion of Tricksters. Critical Remarks on Bruno Latour’s Social Theory and Its Polish Reception.” Studia Socjologiczne 4: 5-44.
Kaczmarczyk, Michał. 2020. „Dyskretny urok irracjonalizmu (odpowiedź na <>).” Studia Socjologiczne 2: 29-38.
Kil, Aleksandra. 2012. „Nowe media jako nasi wspólnicy. O sprawczości technologii na podstawie myśli Bruno Latoura.” Teksty Drugie 6: 358-372.
Kmita, Jerzy. 1984. „Magiczne źródło kultury.” Odra 2: 24-30.
Kohn, Eduardo. 2009. “A Conversation with Philippe Descola.” Tipití: Journal of the Society for the Anthropology of Lowland South America 7: 135-150.
Kola, Adam. 2008. Tyfus, wszy, klatki, karmiciele i II wojna światowa W Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec problemu materialności, red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa. 299-318. Olsztyn: Colloquia Humaniorum.
Kowalewski, Jacek, i Wojciech Piasek. 2008. W poszukiwaniu utraconej Rzeczywistości. Uwagi na marginesie projektu <> w historiografii i archeologii W Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec problemu materialności, red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa. 60-81. Olsztyn: Colloquia Humaniorum.
Kowalski, Andrzej P. 1997. Synkretyzm kultury pierwotnej a interpretacje archeologiczne W Kulturowe konteksty idei filozoficznych, red. A. Pałubicka. 151-169. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM.
Kowalski, Andrzej P. 2014. Gospodarka neolityczna jako wyraz reguł kulturowych W Andrzej P. Kowalski, Antropologia zamierzchłych znaczeń. 65-83. Toruń: Polskie Towarzystwo Historyczne.
Kowalski, Andrzej P. 2008. Narodziny sztuki w świetle koncepcji „animistycznego perspektywizmu” W Inspiracje i funkcje sztuki pradziejowej i wczesnośredniowiecznej, red. B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski. 13-22. Biskupińskie Prace Archeologiczne 13.
Kowalski, Andrzej P. 2013. Mit a piękno. Z badań nad pochodzeniem sztuki. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram.
Kroh, Antoni. 2000. Sklep potrzeb kulturalnych. Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i S-ka.
Kuper, Adam. 2009. Wymyślanie społeczeństwa pierwotnego: transformacje mitu. Przeł. T. Sieczkowski, A. Dąbrowska. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kwiatkowska, Ewa,. 2012. „O naturze, kulturze, granicy i potencjale kategorii habitusu.” Prace Kulturoznawcze 14/1: 35- 52.
Latour, Bruno, Woolgar Steve. 1979. Laboratory Life: The Social Construction of Scientific Facts. Beverly Hills and London: Sage Publications.
Latour, Bruno. 2010. Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci. Przeł. K. Abriszewski, A. Derra. Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Latour, Bruno. 2011. Nigdy nie byliśmy nowocześni. Studium z antropologii symetrycznej. Przeł. M. Gdula. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Latour, Bruno. 2012. „Wizualizacja i poznanie: zrysowanie rzeczy razem.” Avant 3: 207-257.
Latour, Bruno. 2020. Życie laboratoryjne. Konstruowanie faktów naukowych. Przeł. K. Abriszewski i inni. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Levinson, Paul. 1999. Miękkie ostrze: naturalna historia i przyszłość rewolucji informatycznej. Przeł. H. Jankowska. Warszawa: Wydawnictwo Muza.
Mamzer, Henryk. 2008. Wytwarzanie w społeczeństwach archaicznych jako działanie komunikacyjne W Język i przedstawienie. red. Anna Pałubicka, Grzegorz A. Dominiak. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram. S. 98-127.
Markiewka, Tomasz S. 2012. „Bruno Latour i <> postmodernizmu.” Diametros 33: 101- 119.
Markiewka, Tomasz S. 2013. „Problem dualistycznego podziału na naturę i kulturę. O postkonstruktywizmie i konstruktywizmie kulturowym”. Przegląd Kulturoznawczy część A: 110-111.
Markiewka, Tomasz S. 2017. Język neoliberalizmu. Filozofia, polityka i media. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK w Toruniu.
Martino de, Ernesto. 2011. Świat magiczny. Prologomena do historii magizmu. Przeł. B. Nuzzo. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Marody, Mirosława.1987. Technologie intelektu: językowe determinanty wiedzy potocznej i ludzkiego działania. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Mazurkiewicz, Jan. 1980. Zarys psychiatrii psychofizjologicznej. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
Mitterer, Josef. 1996. Tamta strona filozofii. Przeciwko dualistycznej zasadzie poznania. Przeł. M. Lukasiewicz. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Mbembe, Achille. 2018. Polityka wrogości. Przeł. U. Kropiwiec, K. Bojarska. Kraków: Wydawnictwo Karakter.
McLuhan, Marshall. 2001. Wybór tekstów, red. E. McLuhan, F. Zingrone. Przeł. E. Rożalska J. M. Stokłosa. Poznań: Wydawnictwo Zyks i Sk-a.
McLuhan, Marshall. 2004. Zrozumieć media: przedłużenie człowieka. Przeł. M. Szczucka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowo-Techniczne.
Mersch, Dieter. 2010. Teorie mediów. Przeł. E. Krauss. Warszawa: Wydawnictwo Sic!.
Musiał, Maciej. 2015. „Intymność dziś i jutro. Od emancypacji do uprzedmiotowienia do lalek i robotów.” Tematy z Szewskiej 1: 25-41.
Musiał, Maciej. 2019. „Magia awatarów — o metamorfozie, animizmie i synkretyzmie w doświadczeniach i refleksjach dotyczących Second Life i rzeczywistości wirtualnej.” Sensus Historiae 34: 41-51.
Nowak, Andrzej W. 2017. „Ontologia gramatyki kultury (post)europejskiej. Humanistyka wobec posthumanistycznego wyzwania.” Filo-Sofija 1: 593-608.
Nowina-Sroczyńska, Ewa. 1997. Przezroczyste ramiona ojca. Studium etnologiczne o magicznych dzieciach. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Obirek, Stanisław. 2010. Uskrzydlony umysł. Antropologia słowa Waltera Onga. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Olson, David R. 2010. Papierowy świat. Pojęciowe i poznawcze implikacje pisania i czytania. Przeł. M. Rakoczy. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Ong, Walter J. 1992. Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii. Przeł. J. Japola. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Ong, Walter J. 2009. Pismo – technologia przekształcająca myśl W Walter J. Ong, Osoba, świadomość, komunikacja. Przeł. J. Japola. 140-175. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Ong, Walter J., 2011. Oralność i piśmienność: słowo poddane technologii. Przeł. J. Japola. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Pałubicka, Anna. 1990. Kulturowy wymiar ludzkiego świata obiektywnego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Pałubicka, Anna. 2006. Myślenie w perspektywie poręczności a pojęciowa konstrukcja świata. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram.
Pałubicka, Anna. 2012. Po co rozum miałby poznawać wszystko? W Komunikologia. Teoria i praktyka komunikacji, red. E. Kulczycki, M. Wendland. 127-137. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Pałubicka, Anna. 2013. Gramatyka kultury europejskiej. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram.
Pałubicka, Anna, 2020. Pojęcie czasu linearnego a komunikacja symboliczna (maszynopis).
Piotrowski, Robert. 2004. „Skrzypce, taniec i czarty – o diabolicznym charakterze muzyki.” Etnografia Polska 1-2: 149-160.
Pollini, Jacques. 2013. “Bruno Latour and the Ontological Dissolution of Nature in the Social Sciences: a Critical Review.” Environmental Values” 22/1: 25-42.
Radkowska-Walkowicz, Magdalena. 2008. Od Golema do Terminatora: wizerunku sztucznego człowieka w kulturze. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Robotycki, Czesław, i Stanisław Węglarz. 1983. „Chłop potęgą jest i basta. O mityzacji kultury ludowej w nauce.” Konteksty. Polska sztuka ludowa: 1-2: 3-8.
Rydlewski, Michał. 2011a. Przemoc myślowa w perspektywie teoriopoznawczych idei Ludwika Flecka i Stanelya Fisha W Antropologia o przemocy. Przemoc w kulturze, red. I. Morozow, J. Radziszewska. 11-25. Wrocław: Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego.
Rydlewski, Michał. 2011b. Konstruktywizm jako metoda badania kultury oraz spojrzenie integrujące humanistykę W Kultura i metoda, red. J. Michalik. 237-253, Warszawa: Wydawnictwo Eneteia.
Rydlewski, Michał. 2014. „Kulturowy wymiar postkonstruktywizmu w perspektywie <
Rydlewski, Michał. 2016. Żeby widzieć, trzeba wiedzieć. Kulturowy wymiar percepcji wzrokowej. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram.
Rydlewski, Michał. 2017. „<> w <> Edwarda Redlińskiego a zmienne treści percepcyjne schematów pojęciowych.” Etnografia Polska 1-2: 147- 166.
Rydlewski, Michał. 2018. Wtórna oralność a myślenie magiczno-metamorficzne W Zmiany, metamorfozy, rewolucje, red. M. Czapiga, K. Konarska. 77-95. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Serres, Michel. 2020. „Teoria quasi-obiektu.” Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej 26 (bez numerów stron).
Smart Alan, Smart Josephine. 2017. Posthumanism: Anthropological Insights. Toronto: University of Toronto Press.
Sojak, Radosław, 2014. Spełniona obietnica. Szkic do koncepcji stylów badawczych na przykładzie socjologii wiedzy. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram.
Sokołowski, Marek. 2009. „Spojrzenie po latach. Medialne utopie McLuhana a współczesne teorie mediów.” W Teorie komunikacji i mediów, red. M. Graszewicz, J. Jastrzębski. 257-271. Wrocław: Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego.
Stamenkovic, Philippe. 2020. “The contradictions and dangers of Bruno Latour's conception of climate science.” Disputatio. Philosophical Research Bulletin 9/13: 1- 34.
Trybulec, Marcin. 2015. Media i poznanie. Pojęciowe dylematy teorii komunikacji społecznej z Toronto. Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Turkle, Sherry. 2013. Samotni razem: dlaczego oczekujemy więcej od zdobyczy techniki, a mniej od siebie nawzajem. Przeł. M. Cierpisz. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Williams, Raymond. 1992. Television. Technology and Cultural Form. Hanover: Wesleyan University Press.
Winiecka, Elżbieta. 2003. „Nierozstrzygalność – drugie imię dekonstrukcji?.” Przestrzenie Teorii 2: 119-138.
Wróblewski, Michał. 2014. „Postkonstruktywizm, czyli zmieńmy temat rozmowy. Odpowiedź Michałowi Rydlewskiemu.” Filo-Sofija 2: 443-457.
Wróblewski, Michał. 2018. Medykalizacja nadpobudliwości. Od globalnego standardu do peryferyjnych praktyk. Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Zemon-Davis, Natalie. 2011. Powrót Martina Guerre’ a. Przeł. P. Szulgit. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S- ka.
Zybertowicz, Andrzej. 1995. Przemoc i poznanie: studium z nieklasycznej socjologii wiedzy. Toruń: Wydawnictwo UMK.