ISSN 2084–1418
Wersją pierwotną czasopisma jest wersja papierowa
2019, Nr (12), Historia publiczna
Grzegorz Wiktorowski
Afirmacja seksualności w amerykańskim protestantyzmie ewangelikalnym i fundamentalistycznym
Pobierz wersję elektroniczną
Słowa kluczowe: etyka seksualna; ewangelikalizm; fundamentalizm protestancki; poradniki dla młodzieży, seks; seksualność
Abstrakt: Autor artykułu uważa, że Biblia, na której buduje chrześcijaństwo, a protestantyzm ewangelikalny w szczególności, nie reprezentuje pełnego, czy całościowego modelu etyki seksualnej. Ciałem i seksualnością w zasadzie zajmuje się doraźnie i fragmentarycznie, a głębsza refleksja nad tymi zagadnieniami ma charakter szczątkowy. Podejście do ciała i seksualności obecne dzisiaj w kulturach wyrosłych na tradycji judeochrześcijańskiej (lub przez nią przetworzonych) jest efektem późniejszych (re)interpretacji. Nie wywodzi się zatem z samego tekstu biblijnego, ale uwarunkowań kulturowych, społecznych i historycznych jego interpretatorów. Wytworzona w chrześcijaństwie zachodnim (łacińskim) pesymistyczna i negatywna antropologia poaugustiańska podjęta została przez protestantyzm. W jego obrębie uległa jednak swoistej dywersyfikacji. Z jednej strony nadal radykalnie ujarzmiano ciało, szczególnie przed różnego rodzaju „pożądliwościami”. Z drugiej strony oddemonizowano seks i seksualność umieszczając je w kontekście romantycznej więzi małżeńskiej. Podważono tym samym apoteozę dziewictwa i celibatu w katolicyzmie. Materiałem analizy są poradniki pisane z perspektywy religijnej, konfesyjnej. Ich funkcją jest dystrybucja idei i reprodukcja postaw reprezentowanych przez wspólnoty ewangelikalne. Używane przez autorki i autorów środki stylistyczne i retoryczne, w tym metafory, ukazują pozytywny stosunek do ludzkiej seksualności oraz seksu jako aktu. Podejście to obarczone jest jednak pewnymi restrykcjami. Wynikają one z patriarchalnego porządku, który uznawany jest za porządek boski oraz komplementarystycznej antropologii. Seks i seksualność zamknięte zostają w przestrzeni związku małżeńskiego o charakterze heteroseksualnym, monogamicznym i romantycznym.
Informacje o autorze:
GRZEGORZ WIKTOROWSKI – antropolog kultury, doktorant Studium Doktoranckiego Nauk o Kulturze Uniwersytetu Wrocławskiego, pracownik Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. E-mail: grzegorz.wiktorowski[at]umed.wroc.pl. ORCID 0000-0002-3298-9867.
Prace cytowane Rozwiń
ŹRÓDŁA
Burns, John. 1986. Handling Your Hormons: The „Straight Scoop” on Love & Sexuality. Irvine, Ca.: Harvest House Publishers.
Burns, John. 1992. Poskramianie hormonów. Prosto z mostu o miłości i seksie dla współczesnej młodzieży. Przeł. R. Jankowski. Lublin: Nowa Nadzieja/Wydawnictwo Pojednanie.
Clair, Barry S., i Bill Jones. 1987. Sex, Desiring the Best. San Bernardino, Ca.: Here’s Life Publishers.
Clair, Barry S., i Bill Jones. 1992. Seks. Jak wykorzystać go najlepiej? Przeł. A. Gandecki. Lublin: Wydawnictwo Pojednanie.
Dillow, Linda, i Lorraine Pintus. 2002.Gift-Wrapped by God: Secret Answers to the Question „Why Wait?”. Colorado Springs, Co.: Water Brook Press.
Dillow, Linda, i Pintus Lorraine. 2003. Prezent zapakowany przez Boga. Czy wiesz czemu warto czekać na seks? Przeł. G. Kożusznik.Ustroń: Koinonia.
Gouge, William. 2006. „Of Husband and Wife, Who Are So to Be Accounted.” W W. Gouge, Of Domestical Duties, 130–151. Pensacola, Fa.: Chapel Library (1622).
McDowell, Josh, i Bill Jones. 1990. The Teenage Q&A Book. b.m.w.: W Publishing Group.
McDowell, Josh, i Bill Jones. 1994. Jak postępować ze starymi, czyli krótki kurs brawurowego nastolatka. Przeł. K. Wojciechowski. Warszawa: Vocatio.
Pismo Święte. 1980. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych. Oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich. Poznań–Warszawa: Pallotinum.
OPRACOWANIA
Ahlstrom, Sydney E. 1972. A Religious History of the American People. New Haven, Conn.–London: Yale University Press.
[b.a.]. 2014a. „Evangelical Protestants.” Strona internetowa Pew Research Center. Dostęp [27.09.2018]. https://pewrsr.ch/2disrEH.
[b.a.]. 2014b. „Mainline Protestants.” Strona internetowa Pew Research Center. Dostęp [27.09.2018]. https://pewrsr.ch/2sCScZH.
[b.a.]. 2014c. „Religions.” Strona internetowa Pew Research Center. Dostęp [27.09.2018]. https://pewrsr.ch/1crz0nm.
Banaszak, Ewa, i Robert Florkowski. 2010. „Medykalizacja jako forma dyskursu o ciele.” Fizjoterapia 18 (3): 25–33.
Banerjee, Neela. 2008. “Dancing the Night Away, With a Higher Purpose.” Strona internetowa The New York Times. Dostęp [27.09.2018]. https://nyti.ms/2RQJhCo.
Bercovitch, Sacvan. 2011. The Puritan Origins of the American Self: With a New Preface. New Haven, Conn.: Yale University Press.
Brown, Peter. 2006. Ciało i społeczeństwo. Mężczyźni, kobiety i abstynencja seksualna we wczesnym chrześcijaństwie. Przeł. I. Kania. Kraków: Homini.
Burdziej, Stanisław. 2009. Religia obywatelska w Stanach Zjednoczonych. Studium socjologiczne retoryki religijnej Billa Clintona i George’a W. Busha. Kraków: Nomos.
Casanova, José. 2005. Religie publiczne w nowoczesnym świecie. Przeł. T. Kunz. Kraków: Nomos.
Coogan, Michael. 2011. Bóg i seks. Co naprawdę mówi Biblia. Przeł. A. Onysymow. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Corbin, Alain, red. 2013. Od Rewolucji do I wojny światowej. T. 2 z Historia ciała. Przeł. K. Belaid i T. Stróżyński. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Courtine, Jean-Jacques, red. 2014. Różne spojrzenia. Wiek XX. T. 3 z Historia ciała. Przeł. K. Belaid i T. Strużyński. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Endsjø, Dag Ø. 2011. Seks a religia. Od balu dziewic po święty seks homoseksualny. Przeł. A. Trzeciak i O. Galimska. Warszawa: Czarna Owca.
Fath, Sébastien. 2007. Religia w Białym Domu. Przeł. E. Cylwik. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog.
Foucault, Michel. 1999. Narodziny kliniki. Przeł. P. Pieniążek. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Gélis, Jacques. 2015. „Ciało, Kościół i sacrum.” W Od renesansu do oświecenia, przeł. T. Stróżyński, 15–95. T. 1 z Historia ciała, red. G. Vigarello. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Godbeer, Richard. 2002. Sexual Revolution in Early America. Baltimore, Md.–London: The Johns Hopkins University Press.
Grabowska, Magdalena. 2017. Komunikacja oknem na kulturę. Wspólnota dyskursu kulturowym wymiarem funkcjonowania społeczności ewangelikalnej. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Lakoff, George, i Mark Johnson. 2014. Metafory w naszym życiu. Przeł. T. Krzeszowski. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Marsden, George M. 1994. Understanding Fundamentalism and Evangelicalism. Grand Rapids, Mich.: William B. Eerdmans Publishing Company.
Martin, William. 1996. With God on Our Side: The Rise of the Religious Right in America. New York, N.Y.: Broadway Books.
Maryl, Maciej. 2009. „Antropologia odbioru literatury – zagadnienia metodologiczne.” Teksty Drugie 1–2: 228–251.
Mitosek, Zofia. 2005. Teorie badań literackich. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Modnicka, Noemi. 2013. Małe światy polskiego ewangelikalizmu. Studium z antropologii interpretatywnej. Łódź: Wydawnictwo Biblioteka.
Murphy-O’Connor, Jerome. 1995. Paul the Letter-Writer: His World, His Options, His Skills. Collegeville, Minn.: The Liturgical Press.
Peck, Anna. 2005. Teleewagelizm, apokalipsa i polityka: współczesna prawica protestancka w Stanach Zjednoczonych. Tyczyn: Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza.
Płonka-Syroka, Bożena. 2008. „Antropologia wiedzy – nowa dyscyplina badań humanistycznych.” Kwartalnik Historii Nauki i Techniki. Quarterly Journal of the History of Science and Technology 53(10): 163–169.
Płonka-Syroka, Bożena. 2013. Medycyna w historii i kulturze. Studia z antropologii wiedzy. Wrocław: Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu.
Płonka-Syroka, Bożena, i Edyta Rudolf, red. 2009. Miłość romantyczna jako figura wyobraźni. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Arboretum.
Ranke-Hainemann, Uta. 1995. Eunuchy do raju. Kościół katolicki a seksualizm. Przeł. M. Zeller. Gdynia: Agencja Wydawnicza Uraeus.
Rossiaud, Jacques. 1997. Prostytucja w średniowieczu. Przeł. P. Salwa. Warszawa: Volumen.
Sepkowski, Andrzej. 2008. Początki misji. Narodziny amerykańskiej „religii obywatelskiej”. Toruń: Dom Wydawniczy Duet.
Skarga, Barbara. 1989. Granice historyczności. Warszawa: PIW.
Smith, Christian, Emerson, Michael, Gallagher, Sally, Kennedy, Paul, i David Sikkink. 1998. American Evangelicalism: Embattled and Thriving. Chicago, Ill.–London: The University of Chicago Press.
Szwed, Antoni. 2016. Fideizm Kalwina i bunt angielskich racjonalistów. Wpływ fideizmu kalwińskiego na powstanie i rozwój racjonalnej teologii naturalnej u wybranych myślicieli angielskich XVII i XVIII wieku. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
Tannahill, Reay. 2013. Historia seksu. Przeł. G. Woźniak. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Vaux, Roland de. 2004. Nomadyzm i jego pozostałości. Instytucje rodzinne, instytucje cywilne. T. 1 z Instytucje Starego Testamentu. Przeł. T. Brzegowy. Poznań: Pallottinum.
Vigarello, Georges, red. 2015. Od renesansu do oświecenia. T. 1 z Historia ciała. Przeł. T. Stróżyński. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Warchała, Michał, Rogińska, Maria, i Piotr Stawiński. 2017. Reformacja i nowoczesność. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Wiktorowski, Grzegorz. 2008. „Demony jako epifanie zła egzystencjalnego. Demonologia religii niechrześcijańskich, kultury ludowej oraz jej nawiązania w psychoanalizie. Zarys ogólny problematyki.” W Socjologia i antropologia medycyny w działaniu, red. W. Piątkowski i B. Płonka-Syroka, 243–292. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Arboretum.
Wiktorowski, Grzegorz. 2012. „Przezwyciężyć »świat«. Elementy transgresyjne w amerykańskim protestantyzmie fundamentalistycznym.” W Perspektywy poznawcze w kulturze europejskiej. Studium porównawcze, red. B. Płonka-Syroka i E. Rudolf, 105–155. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Arboretum.
Wiktorowski, Grzegorz. 2013a. „Model rodziny i relacji małżeńskich w amerykańskim fundamentalizmie protestanckim.” W Problem kontroli urodzeń i antykoncepcji. Krytyczno-porównawcza analiza dyskursów, red. B. Płonka-Syroka i A. Szlagowska, 45–78. Wrocław: Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu.
Wiktorowski, Grzegorz. 2013b. „»Na chorych ręce kłaść będą…« – konceptualizacje zdrowia i choroby w pentekostalizmie. Implikacje teologiczno-praktyczne w perspektywie antropologii medycyny.” Theologica Wratislaviensia 8: Teologiczne perspektywy zdrowia i choroby: 61–75.
Wiktorowski, Grzegorz. 2016. „Pornografia – Not a Love Story? Meandry paradygmatycznych przeinaczeń: miłość, seks, ciało, gender, medykalizacja.” W Miłość niemożliwa, red. B. Płonka-Syroka i A. Szlagowska, 185–223. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Arboretum.
Wiktorowski, Grzegorz. 2017a. „»Fools for Christ« – figura »bożego głupca« w pentekostalizmie Trzeciej Fali na przykładzie ruchu »Toronto Blessing«.” W Głupota wszechobecną jest… O uniwersalności pewnej ludzkiej przywary, red. K. Łeńska-Bąk, 79–92. Opole: Uniwersytet Opolski.
Wiktorowski, Grzegorz. 2017b. „»Szaleństwo ciał« – pornografia współczesna a medykalizacja ciała. Implikacje historycznomedyczne.” Forum Socjologiczne 8: 125–145.
Wiktorowski, Grzegorz. 2018a. „Strategie zarządzania czystością seksualną na przykładzie amerykańskiego ewangelikalnego poradnika dla adolescentów. Studium przypadku.” Fabrica Societatis 1: 170–193. www.fabricasocietatis.uni.wroc.pl.
Wiktorowski, Grzegorz. 2018b. „Szatan, demony, zwiedzenie… Stosunek do przypadku, przesądu oraz myślenia magicznego w modelu uzdrowienia założyciela Vineyard Fellowship Johna Wimbera. Na marginesie antymagicznego podejścia protestanckiego.” W Ślepy los, traf, przypadek. O wpływie przeznaczenia na rzeczy i ludzkie sprawy, red. K. Łeńska-Bąk, 43–63. Opole: Uniwersytet Opolski.
Wiktorowski, Grzegorz [w druku 1]. „Dziewictwo w popurytańskim społeczeństwie Stanów Zjednoczonych – przypadek ewangelikalnych poradników dla adolescentów.” [brak danych bibliograficznych].
Wiktorowski, Grzegorz [w druku 2]. „Od kulpabilizacji przez medykalizację do penalizacji i z powrotem… Próba antropologicznego odczytania Rz 1, 24–28 (stosunki homoerotyczne).” Theologica Wratislaviensia.
Wiktorowski, Grzegorz [w druku 3]. „Przemiany intymności w amerykańskim protestantyzmie fundamentalistycznym i ewangelikalnym w 2. połowie XX w. i na początku XXI w.” Fabrica Societatis 2.
Wiktorowski, Grzegorz [w druku 4]. „Stosunek do homoseksualności (homoseksualizmu) w ewangelikalnych i fundamentalistycznych poradnikach dla adolescentów w USA w XX wieku. Studium dwóch przypadków.” W Medycyna i religie, t. 4, red. B. Płonka-Syroka i M. Dąsal.
Wiktorowski, Grzegorz [w druku 5]. „Uzdrawianie według założyciela Vineyard Fellowship Johna Wimbera.” W Medycyna i religia, t. 2, red. B. Płonka-Syroka i M. Dąsal.
Zieliński, Tadeusz J. 2014. Protestantyzm ewangelikalny. Studium specyfiki religijnej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe ChAT.
