2016, Nr (9), Dziedzictwo kulturowe

---

Magdalena Sacha
Fantomowe dziedzictwo? Różnice w muzealnej prezentacji dziedzictwa niemieckiego Wschodu oraz polskich Kresów – próba diagnozy

Pobierz wersję elektroniczną

Słowa kluczowe: dziedzictwo kulturowe, polskie muzeum, niemieckie muzeum, Kresy II RP, historyczne Wschodnie Niemcy, dziedzictwo fantomowe.

Abstrakt:
Artykuł poświęcony jest dziedzictwu kulturowemu wschodnich terytoriów, które zostały utracone po drugiej wojnie światowej w wyniku przesunięcia granic Polski na zachód. W wyniku tego zdarzenia ZSRS zaanektował Kresy II RP stanowiące niemal połowę polskich terytoriów przed wojną. Z drugiej strony, Niemcy straciły na rzecz Polski terytoria tzw. Niemiec Wschodnich, tj. Pomorze, Śląsk oraz Wschodnie i Zachodnie Prusy. Autorka opisuje dziedzictwo straconych terytoriów jako „dziedzictwo fantomowe”, którego utrata może być porównana do złudzenia bólu doświadczanego po utracie amputowanej części ciała. Choć oba narody cierpiały traumę bycia wypędzonymi z rodzinnej ziemi, we współczesnym krajobrazie muzealnym można zauważyć fundamentalne różnice w prezentacji i reprezentacji ich utraconego dziedzictwa kulturowego. W pierwszej części tekstu autorka koncentruje się na prezentacji niemieckich inicjatyw muzealnych podejmowanych na terytorium RFN od lat 50-tych do dziś i związanych z prezentacją „straconych Niemiec Wschodnich”. Szczegółowej analizie poddana zostaje wystawa w Muzeum Prus Zachodnich [Westpreussisches Landesmuseum] w Monachium, którą autorka interpretuje jako wyraz historycznego mitu. W drugiej części tekstu omawiane są niektóre wybrane polskie inicjatywy muzealne poświęcone Kresom. W konkluzji autorka stawia pytania o powody istnienia tak znaczącego braku równowagi w przedstawieniach problemu ziem utraconych w Polsce i w Niemczech.

Informacje o autorze:
MAGDALENA SACHA - filolog, adiunkt w Katedrze Kulturoznawstwa Uniwersytetu Gdańskiego, E-mail: magdalena.sacha[at]univ.gda.pl

Prace cytowane Rozwiń

Bakuła Bogusław. 2006. Kolonialne i postkolonialne aspekty polskiego dyskursu kresoznawczego (zarys problematyki). Teksty Drugie 6. 11−32.
Blacharska Wiktoria, Malujdy-Koźlarek Maria. 2000. Co kryły walizki „Repatriantów”? Informator wystawy Muzeum Etnograficznego w Poznaniu, kwiecień−wrzesień 2000, Muzeum Narodowe. Poznań.
Blacharska Wiktoria. 2009. Kresy II Rzeczypospolitej w wystawiennictwie i zbiorach Muzeum Etnograficznego w Gdańsku-Oliwie. W Dziedzictwo i pamięć Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej. Materiały I Muzealnych Spotkań z Kresami zorganizowanych przez Muzeum Niepodległości w Warszawie w dniach 26-27 maja 2008. Red. Andrzej Stawarz. Muzeum Niepodległości. Warszawa. 207−216.
Blacharska Wiktoria. 2011. Muzea w służbie zachowania pamięci narodowej, czyli komu potrzebne muzeum kresowe. Rocznik Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu 2. 125−136.
Chlipalski Andrzej. 2009. O Instytut Polskiego Dziedzictwa Historii i Kultury Kresów Wschodnich. W Dziedzictwo i pamięć Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej. Materiały I Muzealnych Spotkań z Kresami zorganizowanych przez Muzeum Niepodległości w Warszawie w dniach 26−27 maja 2008. Red. Andrzej Stawarz. Muzeum Niepodległości. Warszawa. 273−279.
Chrzanowski Tadeusz. 2001. Kresy, czyli obszar tęsknot. Wydawnictwo Literackie. Kraków.
Dziedzictwo i pamięć Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej. Materiały I Muzealnych Spotkań z Kresami zorganizowanych przez Muzeum Niepodległości w Warszawie w dniach 26−27 maja 2008. Red. Andrzej Stawarz. Muzeum Niepodległości. Warszawa. 2009.
Dolińska Magdalena. 2009. Kolekcje etnograficzne z Kresów Wschodnich dawnej Rzeczpospolitej w Muzeum Etnograficznym im. S. Udzieli w Krakowie. W Dziedzictwo i pamięć Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej. Materiały I Muzealnych Spotkań z Kresami zorganizowanych przez Muzeum Niepodległości w Warszawie w dniach 26−27 maja 2008. Red. Andrzej Stawarz. Muzeum Niepodległości. Warszawa. 169−183.
Eisler Cornelia. 2015. Verwaltete Erinnerung − symbolische Politik. Die Heimatsammlungen der deutschen Flüchtlinge, Vertriebenen und Aussiedler. Verlag De Gruyter Oldenbourg. München.
Führer durch die naturgeschichtlichen und vorgeschichtlichen Sammlungen im Westpreußischen Provinzial-Museum. Kasemann. Danzig 1890.
Henning Hahn Hans, Traba Robert.2012. Polsko-niemieckie miejsca pamięci. T. 3: Paralele. Współpr. Maciej Górny, Kornelia Kończał. Wydawnictwo Naukowe Scholar. Warszawa.
Heimat im Museum? Museale Konzeptionen zu Heimat und Erinnerungskultur in Deutschland und Polen, [Hg.] Beate Herget, Berit Pleitner. Martin Maidenbauer Verlagsbuchhandlung. München. 2008.
Kapralska Łucja. 2015. Wirtualna kresoprzestrzeń. Kresy II RP w przestrzeni Internetu. W Sieć pamięci. Cyfrowe postaci pamięci społecznej. Red. Anna Fiń, Łucja Kapralska. Kraków. 194−209.
Kittel Manfred. 2007. Vertreibung der Vertriebenen? Der historische deutsche Osten in der Erinnerungskultur der Bundesrepublik (1961-1982). R. Oldenbourg. München.
Klekot Ewa. 2011. Prolegomena do etnografii „pomników historii i kultury narodowej”. Dziedzictwo jako wymiar nowoczesnej historyczności. Rocznik Antropologii Historii. 1-2. 33−48.
Kleßmann Christoph, Traba Robert. 2011. Kresy und deutscher Osten. Vom Glauben an die historische Mission – oder wo liegt Arkadien?. W Deutsch-polnische Erinnerungsorte. Band 3: Parallelen, unter Mitarbeit von Maciej Górny u. Kornelia Kończał. Schöningh. Paderborn. 37−70.
Kolbuszewski Jacek. 1995. Kresy. Wydawnictwo Dolnośląskie. Wrocław.
Kossert Andreas. 2008. Kalte Heimat. Die Geschichte der deutschen Vertriebenen nach 1945. Siedler. München.
Kossert Andreas. 2000. Tradycje „stron ojczystych” w Republice Federalnej. Fenomen Prus Wschodnich, tłum. M. Wagińska-Marzec. W Wspólne dziedzictwo? Ze studiów nad stosunkiem do spuścizny kulturowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Red. Zbigniew Mazur. Seria Ziemie Zachodnie. Studia i materiały. T. 22. Instytut Zachodni. Poznań.
Krasicka Cecylia. 2010. Kresy Wschodnie – 600 lat historii całej Polski. W Polskie Kresy Wschodnie i ludzie stamtąd. Materiały konferencyjne. Red. Viktoria Dzianisava, Paweł Juszkiewicz, Joanna Staśkowiak. Dom Wydawniczy Elipsa. Warszawa.
Kubit Bożena. 2010. Gliwiccy Kresowianie. Muzeum w Gliwicach. Gliwice.
Kwaśniewski Krzysztof. 1999. Polskie Kresy wschodnie a ‘Deutsche Ostmarken’. Przegląd Zachodni 55. 1−28.
Loew Peter Oliver. 2006. Gdańsk. Między mitami. Wspólnota Kulturowa „Borussia”. Olsztyn.
Loew Peter Oliver. 2011. Danzig. Biographie einer Stadt. Verlag C.H. Beck. München.
Łozowska Katarzyna. 2012. Dziedzictwo kompleksów. Kulturowa klęska Kresów? Studia Etnologiczne i Antropologiczne. 81−93.
Ociepka Beata. 2000. Dziedzictwo wypędzonych. W Wspólne dziedzictwo? Ze studiów nad stosunkiem do spuścizny kulturowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Red. Zbigniew Mazur. Seria Ziemie Zachodnie. Studia i materiały. T. 22. Instytut Zachodni. Poznań. 715−736.
Sacha Magdalena Izabella. 2015. Muzea wobec utraty. Strategie (re-)konstrukcji utraconych ojczyzn na przykładzie muzeów w Polsce i w Niemczech. Zbiór Wiadomości do Antropologii Muzealnej 2. 83−102.
Schuch Hans-Jürgen. 1976. Westpreußens Kultur und Dokumentation. Versuch einer Darstellung der Landes- und Kulturgeschichte. Landsmannschaft Westpreuβen. Münster.
Schumacher Markus. 2012. Die staatliche Vertriebenenkulturförderung in den Zeiten von deutscher Einheit und EU-Osterweiterung. W: Deutsche Musikkultur im östlichen Europa. Konstellationen, Metamorphosen, Desiderata, Perspektiven. (Hrsg.) Erik Fischer. Red. Gerhard Müller, Alexander Kleinschrodt. Franz Steiner Verlag. Stuttgart. 317−337.
Siedlar-Kołyszko Teresa. 2006. Byli, są czy będą…?. Oficyna Wydawnicza Impuls. Kraków.
Skórczewski Dariusz. 2012. Melancholia dyskursu kresoznawczego. Porównania 11. 125−138.
Sowa Jan. 2011. Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas. Kraków.
Świętosławska Iwona. 1995. Znad Niemna, Prypeci i Dniestru. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Etnograficzna. T. XXX. Łódź. 157−161.
Świętosławska Iwona. 2009. Z potrzeby chwili i serca. O powstaniu wystawy „Znad Niemna, Prypeci i Dniestru” w Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi. W Dziedzictwo i pamięć Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej. Materiały I Muzealnych Spotkań z Kresami zorganizowanych przez Muzeum Niepodległości w Warszawie w dniach 26−27 maja 2008. Red. Andrzej Stawarz. Muzeum Niepodległości. Warszawa 223−226.