ISSN 2084–1418
The paper edition of the Anthropology of History Yearbook is the definitive version
2021, No. (14), Ethnoarchaeology
Andrzej Z. Bokiniec
Hidden factor. An ethno-archaeological essay
Keywords: Neolithic, Bronze Age, polymorphic cultures, homeostatic mechanisms, mimetic mechanisms, meiotic cultures, corionotic cultures
Abstract: Reprint of Andrzej Z. Bokińca's 1998 text. Original publication: A. Z. Bokiniec, Ukryty czynnik. Esej etno-archeologiczny, w: Szkice prahistoryczne. Źródła – metody – interpretacje, red. S. Kukawka, Toruń 1998, 65-85.
In the break of the Neolithic and the Bronze Ages many small groups representing special type of culture appeared in Central Europe. Apart from the features of highly developed culture of the Bronze Age (Untice culture) they presented archaic elements typical for societies of Neolithic decadence (the Bell Beakers culture, the Single Graves culture). These groups are regarded as intermediaries in arranging far-distance exchange - mainly metal objects. The syncretic character of their culture, as well as visible easiness in change of stylistic tradition in ceramics create problems in uniformed naming and defining them. One of these groups (Iwno culture) played probably a crucial role in the process of neolithisation of forest area societies from the eastern part of the Vistula and the Prypeć Rivers basin (Trzciniec culture). The paper presents the thesis that the mentioned groups represented a polymorphous type of culture. To justify the thesis ethno-historical data were used. In each culture there are, except homeostatic mechanisms, mimetic tendencies (referred to René Girard’s theory). The tendency to preserve the status quo coexisted with the desire to possess the objects belonging to the others - the strangers. The polymorphous cultures were characterised by the predominance of mimetic mechanisms and motivations over the homeostatic ones. It was especially observed in the particular attitude to space, which was regarded as an object of recognition and in the openness to cultural contact. Because of the forms they took these mimetic mechanisms in polymorphous cultures were divided into types: meitotic and corionotic cultures. The institution of far-distance exchange played the particular role in these first cultures. As the model ones cultures of Huron and Ottawa from Ontario were presented. The chain of similarities in cultural situation of those peoples with the Neolithic societies and the beginning of the Bronze Age of the Baltic Basin can be inspiring for prehistorians in creating models of other phenomena (settlements, economy). The meitotic culture rules were fully visible in (sub-?)culture of Pochteca in Mexico. The military aspect is much stronger in corionotic cultures. The essential part in their identity manifestation is played by the forms connected with law, authority and military organisation of the society. The contact is fulfilled in the situation of domination and within the frames of quasi-state political organisms. As the model cultures the ones shaped under the authority of Goths, Nguni or Avares are regarded. The Norman axiologic system expresses the sublimed ideology of this type of culture. The polymorphous cultures do not create interpretation comfort for the archaeologists, however, because they are the hidden factor of culture changes - can not be ignored.
About Author:
ANDRZEJ Z. BOKINIEC (1961-2021) – archaeologist, ethnoarchaeologist, was an assistant professor at the Institute of Archaeology, Nicolaus Copernicus University in Toruń.
References
Benveniste, E. 1969. Le vocabulaire des institutions indo-europennes, I. Économie, parenté, société. Paris
Bokiniec, A. Z. 1991. „Archeologia i etnologia. Uwagi na temat jednego pojęcia.” W Interpretacje archeologiczne a etnologiczne koncepcje kultury, red. K. Przewoźna-Armon, 23-30. Toruń
Bokiniec, A. Z. 1993. „The problems of the Early Bronze origins in the south Baltic Area.” W Actes du XIF Congres International des Sciences Prehistoriąues et Protohistoriques, Bratislava, 1-7 Sept. 1991. vol. 3: 21-23. Bratislava
Bokiniec, A. Z., Czebreszuk, J. 1993. „Śmiardowo i Skrzatusz na nowo odkryte, czyli: czy wyważone drzwi były otwarte?”, Archeologia Polski 38 (1): 113-126
Brown, R. A. 1996. Historia Normanów. Gdańsk
Childe, V. G. 1926. The Aryans. London
Clarke, D. L. 1968. Analytical Archaeology. London
Clendinnen, I. 1996. Aztekowie. Próba interpretacji. Warszawa
Coulton, G., G. 1976. Panorama średniowiecznej Anglii. Warszawa
Czebreszuk, J. 1996. Społeczności Kujaw w początkach epoki brązu. Poznań
Czebreszuk, J., Makarowicz, P. 1995. „Puchary dzwonowate. Zarys historii badań i współczesne kierunki refleksji.” Przegląd Archeologiczny 43: 163-172
Davies, N. 1990. Boże igrzysko. Historia Polski. Kraków
Day, G. M. 1978 „Nipissing.” W Handbook of North American Indians. vol. 15. Northeast, red. B. G. Trigger, 787-791. Washington
Day, G. M., Trigger, B. G. 1978. „Algonquin.” W Handbook of North American Indians. vol. 15. Northeast, red. B. G. Trigger, 792-797. Washington
Driver, H. E. 1961. Indians of North America. Chicago-London
Dzeniskević, G. I. 1987. Atapaski Alaski. Leningrad
Eggert, M. 1976. „»Archaeology as Anthropology« and its Case: Remarks on Reasoning in Prehistorie Archaeology.” Western Canadian Journal of Anthropology 6 (4): 42-61
Feest, J. E., Feest, Ch. F. 1978. „Ottawa.” W Handbook of North American Indians. vol. 15. Northeast, red. B. G. Trigger, 772-786. Washington
Fenton, W. N. 1976. „Northern Iroquoian Culture Patterns.” W Handbook of North American Indians. vol. 15. Northeast, red. B. G. Trigger, 296-321. Washington
Gardawski, A. 1951. „Niektóre zagadnienia kultury trzcinieckiej w świetle wykopalisk w miejscowości Lubna, pow. Sieradz.” Wiadomości Archeologiczne 18: l-84
Gedl, M. 1989. „Wczesnobrązowe kultury północno-zachodniej Polski.” W Pradzieje ziem polskich. t. 1, cz. 2. red. J. Kmieciński, 425-429. Warszawa-Łódź
Girard, R. 1983. „Rzeczy ukryte od założenia świata.” Literatura na Świecie 12: 74-182
Górski, J., Kadrów, S. 1996. „Kultura mierzanowicka i kultura trzciniecka w Zachodniej Małopolsce. Problemy zmiany kulturowej”, Sprawozdania Archeologiczne 48: 9-32. Heidenreich, C., E. 1978. „Huron.” W Handbook of North American Indians. vol. 15. Northeast. red. B. G. Trigger, 368-388. Washington
Hickerson, H. 1967. „Some Implications of the Theory of the Particularity, or „Atomism”, of Northern Algonkins.” Current Anthropology 8 (4): 313-343
Inskeep, R. 1971. „South Africa.” W The African Iron Age, red. P. L. Shinnie. Oxford
Jenness, D. 1958. Indians of Canada, Ottawa
Keeley, L. H. 1996. War Before Civilization. The Myth of the Peaceful Savage. New York-Oxford
Kostrzewski, J. 1955. Wielkopolska w pradziejach. Warszawa-Wrocław
Kostrzewski, J., Chmielewski, W., Jażdżewski, K. 1965. Pradzieje Polski. Wrocław-Warszawa-Kraków
Kośko, A. 1979. Rozwój kulturowy społeczeństw Kujaw w okresie schyłkowego neolitu i wczesnej epoki brązu. Poznań
Kośko, A. 1991. Ze studiów nad kujawską enklawą naddunajskiej cywilizacji wczesnobrązowej. Cmentarzysko grupy Dobre w Bożejewicach woj. Bydgoszcz, stanowisko 8. Poznań-Inowrocław
Kowalski, A. P. 1994. „Próba relatywizacji zagadnień gospodarczych neolitu do hipotetycznych reguł kulturowych w społecznościach wczesnotradycyjnych.” W Neolit i po¬czątki epoki brązu na ziemi chełmińskiej, red. L. Czerniak, 7-20. Grudziądz
Kowalski, A. P. 1997. „Synkretyzm kultury pierwotnej a interpretacje archeologiczne.” W Kultu-rowe konteksty idei filozoficznych, red. A. Pałubicka, 152-167. , Poznań
Kroeber, A. L. 1969. „Obszary kulturowe a środowisko.” W Etnologia, red. Z. Sokolewicz, 53-60. Warszawa
Kroeber, A. L. 1973. Istota kultury. Warszawa
Kukawka, S. 1997. Na rubieży środkowoeuropejskiego świata wczesnorolniczego. Społeczności ziemi chełmińskiej w IV tysiącleciu p.n.e.. Toruń
Lizee, J., Lizee, J. M. 1994. „Cross-mending Northeastern Ceramic Typologies.” W Annual Meeting of the Northeastern Antroplogical Association, Geneseo. http://www.lib.uconn.edu/~tomp
Machnik, J. 1978. „Wczesny okres epoki brązu.” W Prahistoria ziem polskich. t. 3, red. A. Gardawski, J. Kowalczyk, 9-136. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk
McPherron, A. 1967. „On the Sociology of Ceramics: Pottery Style Clustering, Materiał Residence, and Cultural Adaptations of an Algonkian-Iroquoian Border”. W Iroąuois Cul ture, History, and Prahistory, red. E. Tooker, 101-107. Allbany
Nowicka, E. 1972. Bunt i ucieczka. Zderzenie kultur i ruchy społeczne. Warszawa
Nowicka, E., Rusinowa, I. 1988. Wigwamy, rezerwaty, slumsy. Z dziejów Indian w Stanach Zjednoczonych. Warszawa
Nuńez (Cabeza de Vaca). 1988. „Wędrówki od morza do morza.” W Kronikarze kultur prekolumbijskich, przeł. M. Sten, 82-112. Kraków
Posern-Zieliński, A., Ostoja-Zagórski, J. 1977. „Etnologiczna interpretacja i analogie etnograficzne w postępowaniu ba¬dawczym archeologii i prahistorii. Uwagi krytyczno-polemiczne.” Slavia Antiqua 24: 39-71
Posern-Zieliński, A., Ostoja-Zagórski, J. 1983. „Przemiany ludnościowe i kulturowe I tysiąclecia p.n.e. na ziemiach między Odrą a Dnieprem.” red. W. Hensel. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź;
Richardson, R., N. 1939. The Comanche Barrier to South Plains Settlements. Glendale
Ryszkiewicz, M. 1987. Mieszkańcy światów alternatywnych - czyli historia naturalna rozumu. Warszawa
de Ribas, A. P. 1988. „Osiedla na północnym wschodzie (Sinaloa i Sonora).” W Kronikarze kultur prekolumbijskich, przeł. M. Sten, 263-280. Kraków
Sarnowska, W. 1967. „Zasięg kultury unietyckiej na terenie Polski.” Silesia Antiqua 9:64-73
Siuchniński, K. 1972. Klasyfikacja czasowo-przestrzenna kultur neolitycznych na Pomorzu Za-chodnim, cz. II. Opracowanie analityczne. Szczecin
Strzelczyk, J. 1984. Goci - rzeczywistość i legenda. Warszawa
Tacyt. 1957. „Germania.” W: Dzieła. t. 2, przeł. S. Hammer, 263-290. Warszawa
Taylor, C. 1994. „Indianie Wielkich Równin.” W: Indianie Ameryki Północnej, red. R. Collins, 62-99. Warszawa
Taylor, C. 1994a. „Indianie Płaskowyżu i Wielkiej Kotliny.” W Indianie Ameryki Północnej, red. R. Collins, 100-127. Warszawa
^
Todorov, T. 1996. Podbój Ameryki. Problem innego. Warszawa
Tooker, E. 1964. An Ethnography of the Huron Indians. 1615-1649. Washington
Trigger, B. G. 1969. The Hurons: Farmers of the North. New York-Chicago
Trigger, B. G. 1978. „Early Iroquoian Contacts with Europeans.” W Handbook of North American Indians. vol. 15. Northeast, red. B. G. Trigger, 344-356. Washington
Trigger, B. G. 1981. „Prehistorie Social and Political Organization: an Iroquoian Case Study.” W Foundations of Northeast Archaeology, red. D. E. Snow, 1-50. New York-London
Wikander, S. 1938. Der arische Männerbunde. Studien zur Indo-Iranischen Sprach- und Religionsgeschichte. Lund
Wright, J. 1981. „Prehistory of the Canadian Shield.” W Handbook of North American Indians. vol. 6, Subarctic, red. J. Heim, 86-96. Washington
Zientara, B. 1985. Świt narodów europejskich. Powstanie świadomości narodowej na obszarze Europy pokarolińskiej, Warszawa