ISSN 2084–1418
The paper edition of the Anthropology of History Yearbook is the definitive version
2021, No. (14), Ethnoarchaeology
Michał Rydlewski
Posthumanism and magical thinking: in search of the material-body intersubjectivity (part II)
Keywords: Bruno Latour, magic, posthumanism, social constructivism
Abstract: The article is a reflection on the views of Tim Ingold and Bjornar Olsen. The author puts forward the thesis that both researchers revive and revitalize magical thinking as characteristic of pre-modern societies. Such an approach deserves criticism as it eliminates a distanced attitude in which one can learn about and reflect on culture as understood by the Poznań school of cultural studies, with which the author sympathizes. Ingold and Olsen, as representatives of posthumanism, seek a new intersubjectivity, which is no longer determined by the attitude to things, but by things themselves as material objects and the body. The article is the second part of the reflection on this aspect of posthumanism.
About Author:
MICHAŁ RYDLEWSKI – ethnologist, philosopher, literary scholar; assistant professor at the Institute of Journalism and Social Communication, University of Wrocław. E-mail: rydles@autograf.pl. ORCID 0000-0001-7055-1252.
References
Abram, David. 1997. The Spell of the Sensuous. Perception and Language in a More-Than-Human World. New York: Vintage Books, A Division of Random House
Angutek, Dorota. 2013. Kulturowe wymiary krajobrazu. Antropologiczne studium percepcji przyrody na prowincji: do teorii do empirii. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe
Barret, Lisa Feldman. 2020. Jak powstają emocje. Sekretne życie mózgu. Przeł. A. Jarosz. Warszawa: Wydawnictwo CeDeWu
Benedict, Ruth 2002. Wzory kultury. Przeł. J. Prokopiuk. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza
Bińczyk, Ewa. 2018. Epoka człowieka: retoryka i marazm antropocenu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
Błaszczyk, Marek. 2020. „W pułapce posthumanizmu.” Studia Philosophica Wratislaviensia 15: 149-153
Bohme, Gernot. 2002. Filozofia i estetyka przyrody w dobie kryzysu środowiska naturalnego. Przeł. J. Merecki. Warszawa: Oficyna Naukowa
Bourdieu, Pierre. 2005. Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia. Przeł. P. Biłos. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar
Bourdieu, Pierre. 2006. Medytacje pascaliańskie. Przeł. K. Wakar. Warszawa: Oficyna Naukowa
Brach-Czaina, Jolanta. 2018. Szczeliny istnienia. Warszawa: Wydawnictwo Dowody na Istnienie
Brzostek, Dariusz. 2020 Nostalgia nośnika. O retropijnych właściwościach kasety magnetofonowej (jako przedmiotu) W Retro sentyment, retro moda, retro nadzieje. red. M. Czapig-Klag, M. Rydlewski. 41-53. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego
Classen, Constance. 1993. Worlds of Sense: Exploring the Senses in History and Across Cultures. London: Routledge
Clifford, James. 1982. Person and Myth: Maurice Leenhardt in the Melanesian World. Berkeley: University of California Press
Chojniak, Arleta. 2018. „Relacja psychologii i humanistyki – ujecie Floriana Znanieckiego i Jerzego Kmity.” Sensus Historiae nr 1: 69-85
Czaja, Dariusz. 2004. Krzesło. Szkic po portretu W Dariusz Czaja, Sygnatura i fragment. Narracje antropologiczne. 229-253. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Czy istnieje … 2004. „Czy istnieje <>? Rozmowa z antropologiem dr. Tarzycujeszem Bulińskim.” Dzikie Życie 10
https://dzikiezycie.pl/archiwum/2004/pazdziernik-2004/czy-istnieje-dobry-dzikus-rozmowa-z-antropologiem-dr-tarzycjuszem-bulinskim [data dostępu: 08.08.2020]
Descola, Philippe. 2013. Beyond Nature and Culture. Chicago: The University of Chicago Press
Domańska, Ewa i Bjornar Olsen. 2008. Wszyscy jesteśmy konstruktywistami W Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec problemu materialności. red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa. 83-100. Olsztyn: Colloquia Humaniorum
Dominiak, Łukasz M. 2015. Partycypacja i dyskurs. Mentalność pierwotna w badaniach Luciena Levy-Bruhla. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos
Dwojnych, Anna. 2021. „Trier Bierdiajewem. Filmy Farsa von Tiera w pryzmacie filozofii samotności.” Bliza 2: 155-161
Eco, Umberto. 2012. Kant a dziobak. Przeł. B. Baran. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia
Fine, Cordelia. 2018. Urojenia płciowe: jak dzięki naszym umysłom, społeczeństwu i neuroseksizmowi powstają różnice między kobietami a mężczyznami. Przeł. A. Derra, A. Łuka, W. Sak. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Fitzgerald, Des Philippe Descola’ s Beyond Nature and Culture [w:] “Somatosphere” http://somatosphere.net/2013/philippe-descolas-beyond-nature-and-culture.html/ [data dostępu: 07.09.2020]
Fleck, Ludwik. 1986. Powstanie i rozwój faktu naukowego: wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i kolektywie myślowym. Przeł. M. Tuszkiewicz. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie
Foucault, Michel. 1998. Nadzorować i karać. Narodziny więzienia. Przeł. T. Komendant. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia
Franke, Anselm i Bruno Latour. 2010. Angels Without Wings. A conversation between Bruno Latour and Anselm Franke W Animism. Volume 1. ed. A. Franke. 86-97. Berlin: Sternberg Press
Freud, Sigmunt. 1993. Totem i tabu. Przeł. J. Prokopiuk, M. Poręba, Warszawa: Wydawnictwo KR
Gibson, James. 1977. The Theory of Affordances W Perceiving, Acting, and Knowing. Toward the Ecological Psychology, ed. R. Shaw, J. Bransford. 67-83. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Hillsdale
Gibson, James. 1979. The Ecological Approach to Visual Perception. Boston: Houghton Mifflin
Harvey, Graham. 2006. Animism: Respecting the Living World. New York: Columbia University Press
Hall, Edward. 2009. Ukryty wymiar. Przeł. T. Hołówka. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie „Muza”
Hastrup, Kirsten. 2018. „Świadomość mięśniowa. Wytwarzanie wiedzy w Arktyce.”. Przeł. E. Klekot. Teksty Drugie 1: 127-154
Howes, David. 1991. Introduction: To Summon All the Senses W The Varieties of Sensory Experience. A Sourcebook in Anthropology of the Senses. 3-21. Toronto: University of Toronto Press
Howes, David. 2003. Sensual Relations. Engaging the Senses in Culture and Social Theory. Michigan: University of Michigan Press
Howes, David. 2006. “Charting the Sensorial Revolution.” W Senses & Society 1: 113-128
Howes, David. 2010, “Response to Sarah Pink.” Social Anthropology/Antropologie Sociale 18/3: 333-336
Howes, David. 2011, “Reply to Tim Ingold.” Social Anthropology/Antropologie Sociale 19/3: 318-322
Howes, David. 2018. Embodiment and the Senses W The Routledge Companion to Sound Studies, ed. M. Bull, 1-13. London-New York: Routlegde [maszynopis]
Ingold, Tim. 2000. The Perception of the Environment. Esseys of livelihood, dwelling and skills. London: Routledge
Ingold, Tim. 2005a. Kultura i postrzeganie środowiska W Badanie kultury. Elementy teorii kultury. red. M. Kempny, E. Nowicka. Przeł. G. Pożarlik. 73-88. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
Ingold, Tim. 2005b. “Landscape Lives but Archeology Turns to Stones.” Norwegian Archeological Review 38/2: 122-126
Ingold, Tim. 2006. “Rethinking the Animate, Re-Animating Thought.” Ethnos 71/1: 9-20
Ingold, Tim. 2011. “Worlds of sence and sensing the world: a response to Sarah Pink and David Howes.” Social Anthropology/Antropologie Social 19/3: 313-317
Ingold, Tim. 2016. “A Naturalist Abroad in the Museum of Ontology: Philippe Descola's Beyond Nature and Culture.” Anthropological Forum A Journal of Social Anthropology and Comparative Sociology. 1-21. http://www.iea.usp.br/eventos/cursos/ingold-abroad [data dostępu: 03.07.2020]
Ingold, Tim. 2018. Budować, mieszkać, żyć. Jak zwierzęta i ludzie zadomawiają się w świecie W Tim Ingold, Splatać otwarty świat. Przeł. E. Klekot. Wybór i opracowanie E. Klekot. 35-70. Kraków: Instytut Architektury
Kaartinen, Timo i Tim Ingold, 2018. “Interview with Tim Ingold.” Suomen Antropologi: Journal of the Finnish Anthropological Society 43/1: 51–61
Keinan, Giora. 1994. “Effects of Stress and tolerance of Ambiguity on Magical Thinking.” Journal of Personality and Social Psychology 67/1: 48-55
Klekot, Ewa. 2018. Linia biegnąca do przodu W Tim Ingold, Splatać otwarty świat. Wybór i opracowanie E. Klekot. 145-156. Kraków: Instytut Architektury
Kmita, Jerzy. 1985. Kultura i poznanie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe
Kmita, Jerzy. 1998. Jak słowa łącza się ze światem: studium krytyczne neopragmatyzmu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
Kmita, Jerzy. 2000. Wymykanie się uniwersaliom. Warszawa: Oficyna Naukowa
Knudsen, Are J. 1998. “Beyond cultural relativism? Tim Ingold's <>.” Development Studies and Human Right 7: 1-22
Kohn, Eduardo. 2009. “A Conversation with Philippe Descola.” Tipití: Journal of the Society for the Anthropology of Lowland South America 7: 135-150
Kołakowski, Leszek. 1972. Obecność mitu. Paryż: Instytut Literacki
Kowalewski, Jacek i Wojciech Piasek. 2008. W poszukiwaniu utraconej Rzeczywistości. Uwagi na marginesie projektu <> w historiografii i archeologii W Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec problemu materialności. red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa. 60-81. Olsztyn: Colloquia Humaniorum
Kowalski, Andrzej P. 1997. Synkretyzm kultury pierwotnej a interpretacje archeologiczne W Kulturowe konteksty idei filozoficznych. red. A. Pałubicka. 151-169. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM
Kowalski, Andrzej P. 1999. Symbol w kulturze archaicznej. Poznań: Instytut Filozofii UAM
Kowalski Andrzej P. 2001a. Myślenie przedfilozoficzne. Studia z zakresu filozofii kultury i historii idei. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora
Kowalski, Andrzej P. 2001b. O wyobrażeniu metamorfozy i o doświadczeniu magicznym w kulturze wczesno tradycyjnej W Czy metamorfoza magiczna rekompensuje brak symbolu? red. J. Kmita. 19-95., Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM
Kowalski, Andrzej P. 2001c. Doświadczenie estetyczne w kulturze epoki brązu w świetle analizy ekfraz homeryckich W Sztuka epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej. red. B. Gidega, A. Mierzwiński, W. Piotrowski. 280-289. Biskupin-Wrocław: Polska Akademia Nauk-Oddział we Wrocławiu, Muzeum Archeologiczne w Biskupinie
Kowalski, Andrzej P. 2008. Kulturoznawcza genealogia kategorii materialności rzeczy W Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec problemu materialności, red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa. 15-26. Olsztyn: Colloquia Humaniorum
Kowalski, Andrzej P. 2018. Narodziny sztuki w świetle koncepcji „animistycznego perspektywizmu” W Inspiracje i funkcje sztuki pradziejowej i wczesnośredniowiecznej. red. G. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski. 13-22. Biskupin-Wrocław: Biskupińskie Prace Archeologiczne
Kowalski, Andrzej P. 2020a. Archeologia w badaniach nad kulturą społeczności pradziejowych [maszynopis]
Kowalski, Andrzej P. 2020b. Od archeologii przedmiotu do archeologii idei [maszynopis]
Kwiatkowska Olga i Adam Kola. 2006. O przywróceniu zachwianej równowagi w refleksji antropologicznej. Głos podwójny w sprawie przedmiotów [w:] Kultura profesjonalna etnologów w Polsce, red. M. Brocki, K. Górny, W. Kuligowski. 127-147. Wrocław: Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego
Latour, Bruno. 2009a. „Perspectivism: <> or bomb?.” W Anthropology Today 25/2: 1-2
Latour, Bruno. 2009b. Polityka natury: nauki wkraczają do demokracji. Przeł. A. Czarnacka. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej
Law, John. 2014. Uwagi na temat teorii aktora-sieci: wytwarzanie ładu, strategia i heterogeniczność W Studia nad nauką i technologią. Wybór tekstów. red. E. Bińczyk. A. Derra. Przeł. K. Abriszewski. 215-243. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK w Toruniu
Leach, Edmund. 2010. Kultura i komunikowanie: logika powiązań symbolicznych. Przeł. M. Buchowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
Leenhardt, Maurice. 2007. Do kamo. Mit i osoba w świecie melanezyjskim. Przeł. A. Rejf, Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki
Libera, Zbigniew. 2012. „Wielka masakra, kotów, symboli i antropologii.” Rocznik Antropologii Historii 2: 103-112
Lubaś. Marcin. 2013. „Odtwarzanie czy zmiana? Zarys nowej problematyzacji zjawisk i procesów kulturowych.” Przegląd Socjologii Jakościowej 9/3: 60-88
Majbroda, Katarzyna. 2019. W relacjach, sieciach, splotach asamblaży. Wyobraźnia antropologii społeczno-kulturowej wobec aktualnego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut
Mamzer, Henryk. 2008. Wytwarzanie w społeczeństwach archaicznych jako działanie komunikacyjne W Język i przedstawienie. red. A. Pałubicka, G. A. Dominiak. 98-127. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram
Matysek-Imielińska, Magdalena. 2018. „Bądźmy realistami – żądajmy niemożliwego! Kulturoznawstwo i zwrot ku utopii?.” Kultura Współczesna 100: 92-105
Miściorak, Albert. 2015. Od krajobrazu kulturowego do przeżywanego. Rola przyrody w kształtowaniu krajobrazów W Więcej niż obraz, red. E. Wilk, A. Nacher, M. Zdrodowska, E. Twardoch, M. Gulik. 209-224. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra
Musiał, Maciej. 2017. „Obecność magii we współczesnej kulturze zachodniej.” Filo-Sofija 36: 507-521.
Musiał, Maciej. 2019a. „Magia awatarów — o metamorfozie, animizmie i synkretyzmie w doświadczeniach i refleksjach dotyczących Second Life i rzeczywistości wirtualnej.” Sensus Historiae 34/2: 41-51
Musiał, Maciej. 2019. Enchanting Robots. Intimacy, Magic, and Technology. Cham: The Palgrave Macmillan
Needham, Joseph. 1984. Wielkie miareczkowanie: nauka i społeczeństwo w Chinach i na Zachodzie. Przeł. Irena Kałużyńska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy
Nemeroff, Carol i Paul Rozin. 2000. The Making of The Magical Mind: The Nature and Function of Sympathetic Magical Thinking W Imagining the Impossible. Magical, Scientific, and Religious Thinking in Children. ed. K.S. Rosengreen, C.N. Johnson, P.L. Harris. 1-34. Cambridge: Cambridge University Press
Niemyjska, Aleksandra. 2015. „Jak przedmioty stają się talizmanami. Osobowościowe i sytuacyjne uwarunkowania romantycznego myślenia magicznego wśród mężczyzn przebywających w szkole wojskowej i w więzieniu.” Przegląd Psychologiczny 58/2: 243-261
Nowak, Andrzej W. Źródłowość intersubiektywności a „materialność” W Intersubiektywność. red. P. Makowski. 29-41. Kraków: Wydawnictwo Universitas
Nycz, Ryszard. 2015. Krajobraz kulturowy albo o kulturze jako czasowniku. Wprowadzenie do dyskusji panelowej W Więcej niż obraz, red. E. Wilk, A. Nacher, M. Zdrodowska, E. Twardoch, M. Gulik. 43-53. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra
Pallasmaa Juhani. 2015. Myśląca dłoń. Egzystencjalna i ucieleśniona mądrość w architekturze. Przeł. M. Choptiany. Kraków: Instytut Architektury
Pałubicka, Anna. 1984. Przedteoretyczne postaci historyzmu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe
Pałubicka, Anna. 2003. Praktyczny i teoretyczny aspekt pojmowania realności świata w perspektywie filozofii humanistyki W Konstruktywizm w humanistyce. red. A. P. Kowalski, A. Pałubicka. 31-50. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram
Pałubicka, Anna. 2006. Myślenie w perspektywie poręczności a pojęciowa konstrukcja świata. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram
Pałubicka, Anna. 2013. Gramatyka kultury europejskiej., Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram
Pałubicka, Anna. 2017. Kultura ponowoczesna: dyssolucja czy adaptacja do nowej postaci kultury? W Między nauką a sztuką. Wokół problemów współczesnej historiografii. red. E. Solska, P. Witek, M. Woźniak. 417–436., Lublin: Wydawnictwo UMCS
Pietrowiak, Kamil. 2019. Świat po omacku. Etnograficzne studium (nie)widzenia i (nie)sprawności. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Pink, Sarah. 2010. “The future of sensory anthropology/the anthropology of the senses.” Social Anthropology/Antropologie Sociale 18/3: 331-340
Pokropski, Marek. 2013. Cielesna geneza czasu i przestrzeni. Warszawa: Wydawnictwo IFiS Polskiej Akademii Nauk
Rakowski, Tomasz. 2006. Etnologiczna (nie)wiedza profesjonalna W Kultura profesjonalna etnologów w Polsce, Uniwersytet Wrocławski, red. M. Brocki, K. Górny, W. Kuligowski. 113-127. Wrocław: Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego
Rakowski, Tomasz. 2009. Łowcy, zbieracze i praktycy niemocy. Etnografia człowieka zdegradowanego. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/obraz, terytoria
Richardson, Kathleen. 2016. “Technological Animism. The Uncanny Personhood of Humanoid Machines.” Social Analysis. The International Journal of Cultural and Social Practice” 60: 110-128;
Rogalski, Filip. 2013. „Wprowadzenie do polskiego przekładu pracy „Immanencja wroga” Eduardo Viveirosa de Castro.” Indigena 3: 5-9
Rydlewski, Michał. 2016. Żeby widzieć, trzeba wiedzieć. Kulturowy wymiar percepcji wzrokowej. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram
Samochowiec, Agnieszka, Bartosz Wojciechowski i Jerzy Samochowiec. 2004. „Rola myślenia magicznego w obronie przed lękiem.” Via Medica 1/1: 17-22
Sikora, Sławomir. 2012. Film i paradoksy wizualności. Praktykowanie antropologii. Warszawa: Wydawnictwo DiG
Smart, Alan i Josephine Smart. 2017. Posthumanism: Anthropological Insights. Toronto: University of Toronto Press
Smart, Alan. 2018. From Mad Cows to Posthumanism Becoming Aware of Anthropocentric Blindspots, https://www.natcult.net/from-mad-cows-to-posthumanism/ [data dostępu: 01.09.2020]
Smyrski, Łukasz. 2017. „Antropologia krajobrazu – na pograniczu dyscyplin.” Etnografia Polska 61/1–2: 125-146
Sommer, Manfred. 2003. Zbieranie. Próba filozoficznego ujęcia. Przeł. J. Marecki. Warszawa: Oficyna Naukowa
Stankiewicz, Piotr. 2001. „Umysł ograbiony.” Kultura Współczesna 4: 55-66
Subbotsky, Eugene. 2000. Phenomenalistic perception and rational understanding in the mind of an individual: A fight for dominance W Imagining the impossible: Magical, scientific, and religious thinking in children. ed. K. S. Rosengren, C. N. Johnson, P. L. Harris. 35- 74. Cambridge: Cambridge University Press
Subbotsky, Eugene. 2004. “Magical Thinking – Reality or Illusion?.” Psychologist 17/6: 336-339
Subbotsky, Eugene. 2010. Magic and the Mind. Mechanisms, Functions, and Development of Magical Thinking and Behavior. New York: Oxford University Press
Subbotsky, Eugene. 2014. “Magical thinking: From Piaget to advertising.” Psychological Review 4: 10-13
Tilley, Christopher. 1994. Phenomenology of landscape. Places, paths and monuments. Oxford: Berg;
Tilley, Christopher i Kate Cameron-Daum. 2017. An Anthropology of Landscape. The Extraordinary in the Ordinary. London: University College London Press
Trzeszczyńska, Patrycja. 2019. „Widok i przestrzeń. Konstruowanie krajobrazów w Bieszczadach.” Etnografia Polska 63/1-2: 43-58
Wójtowicz, Andrzej. 2020. „<>. Z fenomenologii krajobrazu.” Kultura Współczesna 3: 122-136
Viveiros de Castro, Eduardo. 2017. „Kosmologiczna deixis oraz perspektywizm indiański.” Przeł. M. Filip, K. Chlewińska. Etnografia. Praktyki, Teorie, Doświadczenia 3: 235–258
Zaporowski, Andrzej. 2013. „Hybrydowy charakter współczesności i kultury. Studium krytyczne.” Studia Kulturoznawcze 1/3: 125-143
Zybertowicz, Andrzej. 1995. Przemoc i poznanie. Studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika