ISSN 2084–1418
The paper edition of the Anthropology of History Yearbook is the definitive version
2021, No. (14), Ethnoarchaeology
Mikołaj Jarmakowski
Ritual in the process of history: a diachronic-semiotic perspective on the winter caroling tradition in Rzeszów Region
Keywords: Winter carolling, folklore, Rzeszów region, Slavic mythology, semiotics
Abstract: The article deals with descriptions of folk winter caroling in the Rzeszów region in the 19th and 20th centuries. The issue addressed concerns the relationship between the semantics and syntax of caroling and folk cosmology, in the context of diachronic research on Slavic mythology. The author compares individual elements of the rite with corresponding mythems and relevant Proto-Slavic lexicon. The aim of the analysis is to identify the basic elements of the Rzeszów winter caroling tradition, present in other Balto-Slavic cultures, whose genealogy may trace back to Slavic mythological and belief foundations. The semiotic-structural method was used for the analysis of individual phenomena, and the obtained research results constitute the reconstructed invariant symbolic structures of the rite, indicating its close relationship with Proto-Slavic cosmology.
About Author:
MIKOŁAJ JARMAKOWSKI - student of Slavic Studies and a Master's student in Cultural Anthropology at the University of Gdańsk; E-mail: mikotor@wp.pl; ORCID 0000-0001-8652-0848.
References
Adamowski, Jan. 1999. Kategoria przestrzeni w folklorze. Lublin: Wydawnictwo UMCS
Agapkina, Tatyyana A., Vinogradova, Ludmila N., Petruhin, Vladimir Ya., Tolstaya, Svetlana M., red. 2012. Slavyanskiye drevnosti: Etnolingvisticheskiy slovar', t. 5. Moskva: Institut Slavyanovedeniya Rossiyskoy Akademii Nauk
Bartmiński, Jerzy. 1986. „«Bóg się szerzy». Przykład chrystianizacji noworocznej kolędy ludowej.” W Biblia a literatura, red. Stefan Sawicki, Jan Gotfryd, 479-497. Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL
Bartmiński, Jerzy 1988. „«Niebo się wstydzi». Wokół ludowego pojmowania ładu świata.” W Kultura, literatura, folklor, red. Marek Graszewicz, Jacek Kolbuszewski, 96-107. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza
Bartmiński, Jerzy. red., 1996. Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. I: Kosmos, cz. I. Lublin: Wydawnictwo UMCS
Bartmiński, Jerzy., opr. 2002. Polskie kolędy ludowe. Antologia. Kraków: Universitetas
Bartmiński, Jerzy., red. 1989. „Relacje o Kosmosie. Teksty gwarowe z okolic Biłgoraja.” W Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury 2: 95-149
Bartmiński, Jerzy, Niebrzegowska, Stanisława. 1994. „Stereotyp Słońca w polszczyźnie ludowej.” Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury 6: 96-137
Biernacka, Maria., red. 1981. Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. II. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Wydawnictwo PAN
Bogatyriew, Piotr. 1979. Semiotyka kultury ludowej. Warszawa: PIW
Boryś, Wiesław. 1974. Słownik prasłowiański, t. I. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich; Wyd. PAN
Brückner, Aleksander. 1957. Słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna
Budziszewska, Wanda. 1995. „Śladami tura”. Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury 7: 47-51
Caraman, Piotr. 1933. Obrzęd kolędowania u Słowian i Rumunów. Studjum porównawcze. Kraków: Polska Akademia Umiejętności
Čepiene, Irena. 2000. Historia litewskiej kultury etnicznej. Kaunas: Šviesa
Czachowski, Hubert., Kostrzewa-Majoch, Agnieszka., Łopatyńska, Hanna., red. 2004. Akwizytorzy szczęścia. O dawnych i współczesnych kolędnikach. Toruń: Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej Prüfferowej w Toruniu
Cząstka-Kłapyta, Justyna. 2014. Kolędowanie na Huculszczyźnie. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Wierchy”
Czeczot, Jan. 1839. Piosnki wieśniacze znad Niemna i Dźwiny. Wilno: Drukiem Józefa Zawadzkiego
Danka, Ignacy R., Kowalski Andrzej P. 2000. „Kultura i wyobrażenia społeczeństw neolitycznych. Wybór słownictwa indoeuropejskiego”. W ΕΙΔΟΛΩΝ. Kultura archaiczna w zwierciadle wyobrażeń, słów i rzeczy, red. Helga van dem Boom, Andrzej P. Kowalski, Marian Kwapiński, 217-243. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku
Derksen, Rick. 2008. Etymological Dictionary of the Slavic Inherited Lexicon. Leiden-Boston: Brill
Derwich, Marek, Cetwiński, Marek. 1987. Herby, legendy, dawne mity. Wrocław: Krajowa Agencja Wydawnicza
Chodakowski, Zorian, D., Maślanka, Tadeusz., opr. 1967. O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem oraz inne pisma i listy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
Domańska-Kubiak, Irena. 1979. „Wegetacyjny sens kolędowania.” Polska Sztuka Ludowa – Konteksty 1 (33): 17-32
Dragan, Jolanta, Smyk, Katarzyna, red., 2019. Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie. Kolbuszowa: Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej
Zalizniak, Andriej, Iwanow, Wiaczesław, Toporow, Władimir. 1977. „O możliwościach strukturalno-typologicznych badań semiotycznych”. W Semiotyka kultury, opr. Elżbieta Janus, Maria R. Mayenowa, 67-84. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy
Gapski, Marcin, H. 2014. Koń w kulturze polskiego średniowiecza. Wierzchowce na ścieżkach wyobraźni. Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje
Gołębiowska-Suchorska, Agnieszka. 2011. Dziewczę przędzie, Pan Bóg nitki daje. O spójności ludowej wizji świata. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego
Grochowski, Piotr. 2009. Dziady. Rzecz o wędrownych żebrakach i ich pieśniach. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Hernas, Cz., red. 1986. Kolędowanie na Lubelszczyźnie. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze;
Ivanichka, Georgieva. 1991. Balgarska narodna mitologia. Sofia: Nauka i izkustvo
Ivanov, V.V., Toporov, V.N. (1974). Issledovaniye v oblasti slavyanskikh drevnostey: Leksicheskiye i frazeologicheskiye voprosy rekonstruktsii tekstov. Mosvka: Nauka
Jarmakowski, Mikołaj. 2021. „Ścinanie kani – kaszubski zwyczaj ludowy w świetle analizy semiotyczno-strukturalnej i porównawczej.” W Kaszuby-Pomorze na tle Słowiańszczyzny – historia, kultura, język, red. Adam Lubocki, 89-133. Wejherowo: Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, Instytut Kaszubski. (w druku)
Kolczyński, Jarosław. 1996. „Trójnożna koza. Uwagi o symbolice trójnożności.” Etnografia Polska, (XL) 1-2: 81-107
Józefów-Czerwińska, Bożena. 2017. Zabobonem nazwano… O wierzeniach, wartościach i dawnych przekonaniach mieszkańców polsko-białoruskiego pogranicza i ich związkach z przeszłością. Warszawa: Trzecia Strona
Kalėda, Algis. Kalėdienė, Barbara. Niedzviecka, Marija. 1991. Lietuvių-lenkų kalbų žodynas. Vilnius: Mokslas
Klinger, Witold. 1926. Obrzędowość ludowa Bożego Narodzenia. Jej początek i znaczenie pierwotne. Poznań: Fiszer i Majewski – Księgarnia Uniwersytecka
Kolberg, Oskar. 1964. Dzieła wszystkie, t. 20: Radomskie. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
Kolberg, Oskar. 1967. Dzieła wszystkie, t. 48: Tarnowsko-rzeszowskie. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
Kotula, Franciszek. 1969. Folklor słowny osobliwy Lasowiaków, Rzeszowiaków i Podgórzan. Rzeszów: Wydawnictwo Lubelskie
Kotula, Franciszek. 1989. Przeciw urokom. Wierzenia i obrzędy u Podgórzan, Rzeszowiaków, Lasowiaków. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza
Kowalik, Artur. 2004. Kosmologia dawnych Słowian. Prolegomena do teologii politycznej dawnych Słowian. Kraków: NOMOS
Kowalski, Andrzej P. 2011. „«Swojskość» i «obcość» w kosmologicznych i socjomorficznych wyobrażeniach dawnych Słowian.” W Swoi i obcy w kulturze średniowiecza, red. Michał Brzostowicz, Maciej Przybył, Jacek Wrzesiński, 15-31. Poznań-Ląd: Muzeum Archeologiczne w Poznaniu
Kowalski, Andrzej P. 2017. Kultura indoeuropejska. Antropologia wspólnot prahistorycznych. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego
Koziara, Stanisław, Okoń, Jan, Budrewicz, Tadeusz, red. 1996. Z kolędą przez wieki. Kolędy w Polsce i krajach słowiańskich – geneza, rozwój, stan obecny. Kraków: Wydawnictwo Biblos
Krzysztoforska-Doschek, Joanna. 2000. Prasłowiańskie źródła nowszej poezji polskiej. Kraków: Collegium Columbinum
Kubiak, Irena, Kubiak, Krzysztof. 1981. Chleb w tradycji ludowej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza
Łuczyński, Michał. 2006. „Semantyka obrzędów wiosennych związanych z Marzanną i Jaryłą (próba rekonstrukcji „prasłowiańskiego tekstu.” Respectus Philologicus 10 (15): 165-176
Michajłowa, Katja. 2010. Dziad wędrowny w kulturze ludowej Słowian. Warszawa: Oficyna Naukowa
Niewiadomski, Donat. 1999. Orka i siew. O ludowych wyobrażeniach agrarnych. Lublin: Polihymnia
Piątkowski, Krzysztof. 1993. Semiotyczne badania nad kulturą w etnologii. Studium metodologiczne. Toruń: UMK
Powierski, Jan. 1977. „Z badań nad mitologią bałto-słowiańską (W. W. Iwanow, W. N. Toporov, Issledowanija w oblasti sławjanskich drewnostej. Leksiczeskie i frazeologiczeskie woprosy rekonstrukcji tekstów. Moskwa 1974)”. Slavia Antiqua 24: 305-316
Propp, Vladimir. 1963. Russkiye agrarnyye prazdniki. Leningrad: Izdatel'stvo Leningradskogo Universiteta
Propp, Władimir. 2003. Historyczne korzenie bajki magicznej. Warszawa: Wydawnictwo KR
Račiūnaitė-Vyčinienė, Daiva. 2001. „ Magicheskaya muzyka «sutartines» kak simvol garmoniii poryadka” Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury, 12: 179-196
Ralston, William. 1872. The Songs of the Russian People as Illustrative of Slavonic Mythology and Russian Social Life, London: Ellis&Green
Saloni, Aleksander. 1908. „Lud rzeszowski.” Materiały Archeologiczne, Antropologiczne i Etnograficzne 10: 50-344
Smoczyński, Wojciech. 2021. Słownik etymologiczny języka litewskiego. na prawach rękopisu
Sosenko, Ksenofont. 1928. Kul'turno-іstorichna postat' staroukraїns'kikhsvyat Rіzdva і Shchedrogo Vechera. Lviv: nakładem autora
Strzelczyk, Jerzy. 2007. Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian. Poznań: Rebis
Suchocki, Jerzy. 1991. Mitologia bałtyjska. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe
Szczepanik, Paweł. 2020. Rzeczywistość mityczna Słowian północno-zachodnich i jej materialne wyobrażenia. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Szyjewski, Andrzej. 2003. Religia Słowian. Kraków: Wydawnictwo WAM
Tomiccy, Joanna, Ryszard. 1975. Drzewo Życia. Ludowa wizja świata i człowieka. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza
Trubachëv, Оleg., red. 1974. Etimologicheskiy slovar' slavyanskikh yazykov, t. IV. Moskva: Nauka
Uspienski, Boris. 1985. Kult św. Mikołaja na Rusi. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
Vėlius, Norbertas. 1989. „Mitologinė švenčių semantika.” Meno kultūros žurnalas “Krantai” 2: 9
Vinogradova, Ludmila N. 1982. Zimnyaya kalendarnaya poeziya zapadnykh i vostochnykhslavyan. Genezis i tipologiya kolyadovaniya. Moskva: Nauka
Wenska, Izabella. 2015. „Ofiary u Słowian: pomiędzy znaleziskami archeologicznymi a dziewiętnastowiecznym folklorem.” Analecta Archeologica Ressovienia 10: 295-311
Wojciechowska, Beata. 2000. Od Godów do świętej Łucji. Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego
Wróblewska, Violetta., red. 2019. Słownik polskiej bajki ludowej, t. I-III. Toruń: Wydawnictwo Naukowej Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika
Yanikov, Nikolay. 2014. „Mitemata za vechnia dvuboy mezhdu gramoverzhets izmey v konteksta na indoariyskata i balgarskata mitologia.” Manas nr 1
Yudin, Aleksey. 1999. „Mifotoponimiya russkikh zagovorov.” Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury 11: 177-196
Zubiński, Tadeusz. 2007. Etniczne dziedzictwo Bałtów. Wierzenia, obrzędy, zwyczaje. Warszawa: Stowarzyszenie Dom Polski SARMACJA
Żyłko, Bogusław. 2009. Semiotyka kultury. Gdańsk: słowo/obraz/terytoria.