ISSN 2084–1418
The paper edition of the Anthropology of History Yearbook is the definitive version
2019, No. (12), Public History
Łukasz Łoziński
Controversy around Józef Kuraś “Ogień” and his subordinates. Narratives of historians and the inhabitants of Podhale
PDF version
Keywords: World War II, Podhale region, Józef Kuraś “Ogień”, Home Army, partisans, “cursed soldiers”, communism, politics of history, cultural memory, oral history
Abstract: The myth of Józef Kuraś “Ogień” (“The Fire”) and his subordinates has become one of the main elements of Lesser Poland’s identity. The dominant image of those partisans is being created by historians from the Institute of National Remembrance (Polish: IPN) and that is why the article analyzes their statements. The goal is to reflect on the poetics of hegemonic narrative and the means that validate it. The article is inspired, inter alia, by semiology, meta-history and critical discourse analysis studies. The historians’ narratives are juxtaposed with the voices of witnesses of history from the southern part of Lesser Poland, that were collected through qualitative research. Following the grounded theory principles, the aim was to recognize the issues that are most important to the interlocutors and to highlight the key terms. The highlanders’ stories also became a guide while interpreting materials from the IPN’s archives. Testimonies from the fieldwork along with little-known documents make up an alternative narrative about Lesser Poland's past. What plays an important role within it are relations of the units with civilians, confiscations of private property and the acts of violence done by some partisans. The conducted analysis allows concluding what values are crucial for the historians and the highlanders as well. The differences between them are revealed. As a result, it is easier to understand the course and causes of the memory conflict that is taking place in the region.
About Author:
ŁUKASZ ŁOZIŃSKI - literary scholar, cultural anthropologist, doctoral student at the Institute of Ethnology and Cultural Anthropology of the Jagiellonian University. E-mail: lukasz.jan.lozinski[at]gmail.com. ORCID 0000-0002-8293-0337.
References
Barthes, Roland. 2008. Mitologie. Przeł. A. Dziadek. Warszawa: Aletheia.
Błaszczyk, Adam. 2008. „»Król Podhala«. Biała legenda antykomunistycznego »Janosika XX wieku«.” W Wokół legendy „Ognia”. Opór przeciw zniewoleniu, red. R. Kowalski, 397–444. Nowy Targ: PTH.
Bukowski, Jerzy. 2012. „Kto nie zna jego historii…” Strona internetowa Gość. Dostęp [1.09.2019]. https://www.gosc.pl/doc/1225019.Kto-nie-zna-jego-historii.
Byrdak, Tadeusz. 2017. „Świadkowie mówią. »Ogień« był bandytą.” W „Ogień”. Fałszywy mit, red. P. Dybicz, 109–155. Warszawa: Oratio Recta.
Charmaz, Kathy. 2009. Teoria ugruntowana. Praktyczny przewodnik po analizie jakościowej. Przeł. B. Komorowska. Warszawa: PWN.
Dereń, Bolesław. 2000. Józef Kuraś „Ogień”. Partyzant Podhala. Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego.
Encyklopedia PWN. 2019. „Ludność”. Dostęp [19.04.2019]. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/ludnosc;3934256.html.
Filipkowski, Piotr. 2015. „Historia mówiona jako historia faktyczna albo jak »odantropologizować« opowieści o przeszłości?” Rocznik Antropologii Historii 8: 91–108.
Foucault, Michel. 2002. Porządek dyskursu. Wykład inauguracyjny wygłoszony w Collège de France 2 grudnia 1970. Przeł. M. Kozłowski. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Garbacz, Kazimierz. 2015. U boku „Ognia”. Relacje i wspomnienia ludzi i żołnierzy Józefa Kurasia „Ognia”. Kraków: Mireki.
Golik, Dawid. 2006. „Józef Kuraś »Ogień« nad Ochotnicą (sierpień–listopad 1946 r.).” Strona internetowa Skansen Studzionki. Dostęp [18.05.2019]. http://skansen-studzionki.pl/jozef-kuras-ogien-nad-ochotnica-sierpien-listopad-1946-r/.
Golik, Dawid. 2008. „Oddział partyzancki »Wiarusy« – droga przez Ochotnicę.” W Wokół legendy „Ognia”. Opór przeciw zniewoleniu, red. R. Kowalski, 289–310. Nowy Targ: PTH.
Golik, Dawid. 2010a. Obszar opanowany przez „leśnych”. Działania partyzanckie oraz represje aparatu bezpieczeństwa na terenie Ochotnicy w latach 1945–1956. Kraków: IPN.
Golik, Dawid. 2010b. Z wiarą w zwycięstwo… Oddział partyzancki „Wiarusy” 1947–1949. Kraków: IPN.
Golik, Dawid. 2018. Wrzesień 1939 w dolinie Dunajca. Bój graniczny i walki nad górnym Dunajcem między 1 a 6 września 1939 roku. Kraków: IPN.
Golik, Dawid. 2019a. Adam Domalik „Kowboj”, Antoni Wąsowicz „Roch”. Kraków: IPN.
Golik, Dawid. 2019b. Stanisław Ludzia „Harnaś”. Kraków: IPN.
Golik, Dawid, i Maciej Korkuć. 2017. Józef Kuraś „Ogień” i zgrupowanie partyzanckie „Błyskawica”. Kraków: IPN.
Golik, Dawid, i Marek Kurzeja. 2013. „Mikołaj Kostkin – historia gajowego z Gorców.” Zeszyty Historyczne WiN-u 37: 117–128.
Golonka-Czajkowska, Monika. 2019. „Anatomia konfliktu. O możliwościach wykorzystania dokumentacji lokalnego aparatu bezpieczeństwa w badaniach nad współczesnymi wyobrażeniami o Józefie Kurasiu »Ogniu« i jego podkomendnych”, referat wygłoszony na konferencji Aparat bezpieczeństwa w perspektywie antropologii władzy i antropologii organizacji, Kowary, 22 II 2019.
Gołdyn, Tomasz. 2008. „Likwidacja oddziału »Wiarusy« w aktach UB.” W Wokół legendy „Ognia”. Opór przeciw zniewoleniu, red. R. Kowalski, 311–340. Nowy Targ: PTH.
Heda, Antoni. 1992. Wspomnienia „Szarego”. Warszawa: Interim.
Janion, Maria. 1989. Wobec zła. Chotomów: Verba.
Kałwa, Dobrochna. 2017. „Historia mówiona w polskich badaniach dziejów najnowszych.” Wrocławski Rocznik Historii Mówionej 7: 163–183.
Kania, Dorota. 2019. „Dlaczego niektórzy nienawidzą majora Józefa Kurasia »Ognia«.” Strona internetowa Gazeta Polska. Dostęp [1.09.2019]. https://vod.gazetapolska.pl/20018-dlaczego-niektorzy-nienawidza-majora-jozefa-kurasia-ognia.
Konarski, Leszek. 2012. „»Ogień« był bandytą.” Strona internetowa Przegląd. Dostęp [1.09.2019]. https://www.tygodnikprzeglad.pl/ogien-byl-bandyta-0/.
Konecki, Krzysztof. 2000. Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana. Warszawa: PWN.
Korkuć, Maciej. 2007. …o Orła w koronie. Zgrupowanie partyzanckie „Błyskawica”. Kraków: IPN.
Korkuć, Maciej. 2008. „Ludność Podhala wobec podziemia niepodległościowego 1945–1947.” W Wokół legendy „Ognia”. Opór przeciw zniewoleniu, red. R. Kowalski, 215–242. Nowy Targ: PTH.
Korkuć, Maciej. 2010a. „»Ogień« walczył o Polskę niepodległą.” Strona internetowa Dzieje. Dostęp [12.05.2019]. https://dzieje.pl/aktualnosci/dr-korkuc-z-ipn-ogien-walczyl-o-polske-niepodlegla.
Korkuć, Maciej. 2010b. „Słowacki udział w wojnie. Okupacja polskiego Spiszu i Orawy.” Biuletyn IPN 1–2: 24–30.
Korkuć, Maciej. 2010c. „Zgrupowanie »Ognia«.” Biuletyn IPN 1–2: 46–55.
Korkuć, Maciej. 2012. Józef Kuraś „Ogień”. Podhalańska wojna 1939–1945. Kraków: IPN.
Korkuć, Maciej. 2013. Wykład wygłoszony na Uniwersytecie Jagiellońskim. Kraków, 27 II 2013.
Korkuć, Maciej. 2015a. „Zbrodnia pod Krościenkiem 2/3 maja 1946 roku.” Zeszyty Historyczne WiN-u 42: 77–122.
Korkuć, Maciej. 2015b. Zostańcie wierni tylko Polsce… Niepodległościowe oddziały partyzanckie w Krakowskiem (1944–1947). Kraków: IPN.
Korkuć, Maciej. 2017. „Komuniści bali się go jak… ognia. Spór o Józefa Kurasia.” Strona internetowa Dziennik Polski. Dostęp [1.09.2019]. https://dziennikpolski24.pl/komunisci-bali-sie-go-jak-ognia-spor-o-jozefa-kurasia/ar/11807865.
Kurkowska-Budzan, Marta. 2009. Antykomunistyczne podziemie zbrojne na Białostocczyźnie. Analiza współczesnej symbolizacji przeszłości. Kraków: Historia Iagellonica.
Kurkowska-Budzan, Marta. 2010. „The Discourse of Power, Knowledge and Belief. Institute of National Remembrance in Poland.” W The Post-Communist Condition: Public and private discourses of transformation, red. A. Galasińska et al., 167–187. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
Kurkowska-Budzan, Marta. 2011. „Informator, świadek historii, narrator: kilka wątków epistemologicznych i etycznych oral history.” Wrocławski Rocznik Historii Mówionej 1: 9–34.
Kwiek, Julian. 2002. Żydzi, Łemkowie, Słowacy w województwie krakowskim w latach 1945–1949/1950. Kraków: AGH.
Kwiek, Julian. 2008. „»Ogień« wobec mniejszości narodowych.” W Wokół legendy „Ognia”. Opór przeciw zniewoleniu, red. R. Kowalski, 243–258. Nowy Targ: PTH.
Łątka, Jerzy. 2007. Bohater czy bandyta? Józef Kuraś „Ogień” z Waksmundu – porucznik czasu wojny. Kraków: Towarzystwo Słowaków w Polsce.
Makus, Grzegorz. 2017. „Mjr Józef Kuraś »Ogień« i Oddział Partyzancki »Błyskawica«.” Strona internetowa Muzeum Żołnierzy Wyklętych w Ostrołęce. Dostęp [17.11.2018]. https://muzeumzolnierzywykletych.pl/mjr-jozef-kuras-ogien-i-oddzial-partyzancki-blyskawica/.
Meyer, Michael, i Ruth Wodak, red. 2009. Methods for Critical Discourse Analysis. London: SAGE.
Molitoris, Ľudomír. 2017. Dejiny Slovákov v Poľsku do roku 1961. Krakov: Spolok Slovákov v Poľsku.
Moroz, Anna. 2016. Między pamięcią a historią. Konflikt pamięci zbiorowych Polaków i Białorusinów na przykładzie postaci Romualda Rajsa „Burego”. Warszawa: IPN.
Mulet, Wojciech. 2019. „Partyzantka sowiecka w Ochotnicy.” Strona internetowa Skansen Studzionki. Dostęp [1.09.2019]. http://skansen-studzionki.pl/partyzanci-w-ochotnicy-partyzantka-sowiecka-1944-1945/.
Musiał, Filip. 2002. „Mity i prawda.” Strona internetowa Dziennik Polski. Dostęp [17.11.2018]. https://dziennikpolski24.pl/mity-i-prawda/ar/2136784.
Musiał, Filip. 2005. Polityka czy sprawiedliwość? Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie (1946–1955). Kraków: Societas Vistulana.
Nijakowski, Lech. 2013. Rozkosz zemsty. Socjologia historyczna mobilizacji ludobójczej. Warszawa: Scholar.
Ossowska, Maria. 2000. Ethos rycerski i jego odmiany. Warszawa: PWN.
Pakuła, Mateusz. 2018. W Ogień!. Kraków: Teatr im. J. Słowackiego w Krakowie.
Panz, Karolina. 2015. „»Dlaczego oni, którzy tyle przecierpieli i przetrzymali, musieli zginąć?« Żydowskie ofiary zbrojnej przemocy na Podhalu w latach 1945–1947.” Zagłada Żydów 11: 33–89.
Piwowarski, Stanisław, i Jacek Salwiński. 1997. Rozbicie więzienia św. Michała w Krakowie 18 VIII 1946 r. Kraków: Krakowski Klub Artystyczno-Literacki.
Podhale24. 2017. „MON oficjalnie potwierdził stopień oficerski majora Józefa Kurasia »Ognia«.” Dostęp [1.09.2019]. https://podhale24.pl/aktualnosci/artykul/49438/MON_oficjalnie_potwierdzil_stopien_oficerski_majora_Jozefa_Kurasia_quotOgniaquot.html.
Rubacha, Robert. 2008. „Ostatnia walka »Ognia«. Kto zdradził? Kulisy operacji UB.” W Wokół legendy „Ognia”. Opór przeciw zniewoleniu, red. R. Kowalski, 259–288. Nowy Targ: PTH.
Schwaneberg, Sonja. 2009. „Eksploatacja gospodarcza Generalnego Gubernatorstwa przez Rzeszę Niemiecką w latach 1939–1945.” Pamięć i Sprawiedliwość 1: 133–154.
Smarduch, Maria. 2008. Łopuszna – mała ojczyzna. Kraków: GOK w Łopusznej.
Stasiak, Marcin. 2018. „Czy więc byliśmy i jesteśmy naiwni? Jeszcze jeden głos w debacie nad wykorzystaniem relacji ustnych w badaniach najnowszej historii Polski.” Wrocławski Rocznik Historii Mówionej 8: 29–61.
Tokarska-Bakir, Joanna. 2012. Okrzyki pogromowe. Wołowiec: Czarne.
Wąsowski Grzegorz. 2012. „Krótka refleksja na temat kontrowersji wokół postaci Józefa Kurasia »Ognia«, odpowiedniej perspektywy i patriotyzmu pejzażu.” Strona internetowa wPolityce. Dostęp [1.09.2019]. https://wpolityce.pl/polityka/141783-krotka-refleksja-na-temat-kontrowersji-wokol-postaci-jozefa-kurasia-ognia-odpowiedniej-perspektywy-i-patriotyzmu-pejzazu.
Wenklar, Michał. 2010. „Na flankach Podhala. Trudny powrót Spiszu i Orawy do Polski po II wojnie światowej”. Biuletyn IPN 1–2: 56–62.
White, Hayden. 2010. Poetyka pisarstwa historycznego, przeł. E. Domańska et al. Kraków: Universitas.
Wrona, Paweł. 2014. „Żywe źródło historyczne. Historia mówiona oczami historyka.” W Historia mówiona w świetle nauk humanistycznych i społecznych, red. S. Niebrzegowska-Bartmińska, 241–268. Lublin: UMCS.
Wójcik, Jerzy. 2016. Oddział. Między AK i UB. Historia żołnierzy „Łazika”. Warszawa: Wielka Litera.
Zychowicz, Piotr. 2018. Skazy na pancerzach. Czarne karty z epopei Żołnierzy Wyklętych. Poznań: Rebis.
MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE
Relacje pozyskane przez Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UJ
Edward Klempka, ur. 1926, relacja z Rabki-Zdroju z 26 II 2013, rozm. Ł. Łoziński, D. Nikiel.
Kobieta z Gronkowa, ur. 1930, relacja z 13 VII 2017, rozm. Ł. Łoziński, D. Nikiel.
Kobieta z Łopusznej, ur. 1927, relacja z 2012, rozm. D. Nikiel, W. Świsłocka.
Kobieta z Łopusznej, ur. 1930, relacja z 16 III 2013, rozm. K. Kajder, O. Knapik.
Kobieta z Łopusznej, ur. 1932, relacja z 11 VII 2019, rozm. Ł. Łoziński.
Kobieta z Łopusznej, ur. 1948, relacja z 15 X 2018, rozm. Ł. Łoziński.
Kobieta z Ostrowska, ur. 1928, relacja 23 I 2018, rozm. Ł. Łoziński.
Kobieta z Ostrowska, ur. 1937, relacja z 9 XI 2014, rozm. K. Grońska, Ł. Łoziński.
Kobieta z Waksmundu, ur. 1947, relacja z 24 VIII 2017, rozm. Ł. Łoziński, D. Nikiel.
Mężczyzna z Gronkowa, ur. 1920, relacja z 22 VIII 2017, rozm. Ł. Łoziński, D. Nikiel.
Mężczyzna z Gronkowa, ur. 1937, relacja z 31 VIII 2018, rozm. Ł. Łoziński.
Mężczyzna z Gronkowa, ur. 1942, relacja z 13 VII 2017, rozm. Ł. Łoziński, D. Nikiel.
Mężczyzna z Łopusznej, ur. 1921, relacja z 19 X 2018, rozm. Ł. Łoziński.
Mężczyzna X z Łopusznej, ur. 1929, relacja z 2013, rozm. O. Knapik, Ł. Łoziński.
Mężczyzna X z Łopusznej, ur. 1929, relacja z 18 X 2018, rozm. Ł. Łoziński.
Mężczyzna Y z Łopusznej, ur. 1929, relacja z 2013, rozm. D. Nikiel.
Mężczyzna z Łopusznej, ur. 1930, relacja z 2018, rozm. D. Nikiel.
Mężczyzna Z z Łopusznej, ur. 1931, relacja z 2013, rozm. D. Nikiel.
Mężczyzna Z z Łopusznej, ur. 1931, relacja z 2013, rozm. O. Knapik, Ł. Łoziński.
Mężczyzna A z Łopusznej, ur. 1932, relacja z 20 X 2018, rozm. Ł. Łoziński.
Mężczyzna B z Łopusznej, ur. 1932, relacja z 11 VII 2019, rozm. Ł. Łoziński.
Mężczyzna z Łopusznej, ur. 1936, relacja z 17 X 2018, rozm. Ł. Łoziński.
Mężczyzna z Łopusznej, ur. 1940, relacja z 18 X 2018, rozm. Ł. Łoziński.
Mężczyzna z Waksmundu, relacja z 5 XI 2017, rozm. Ł. Łoziński.
Archiwum Narodowe w Krakowie, Ekspozytura w Spytkowicach
ANK 193, Kwestionariusze rejestracji szkód wojennych, gmina Szaflary.
ANK 29/3411/0/-/5, Kronika szkoły ludowej w Ostrowsku.
ANK UW II 4624, Szkody wojenne, kartoteka dla wsi Łopuszna.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Oddział w Krakowie
IPN Kr 009/4999, Bryja Stanisław – teczka informatora ps. Klucz.
IPN Kr 010/9989, Akta w sprawie Jana Kolasy.
IPN Kr 023/2, Meldunki specjalne ref. III, IV, VI oraz akcji „S”.
IPN Kr 110/3674, Akta w sprawie przeciwko: Stanisław Ludzia i inni.
IPN Kr 06/1, Banda „Ognia”. Kryptonim „Ogień”.
IPN Kr 074/4, Charakterystyka nr 4. Nazwa organizacji: „Huragan”.
IPN Kr 074/12, Charakterystyka nr 12. Nazwa organizacji: Oddział Partyzancki AK „Błyskawica”.
IPN Kr 110/1852, Akta w sprawie przeciwko: Stanisław Drobny.
IPN Kr 110/1892, Akta w sprawie przeciwko: Józef Dyda.
IPN Kr 110/3636, Akta w sprawie przeciwko: Bolesław Byrdak i inni.
IPN Kr 110/4656, Akta w sprawie Władysława Kolasy.
IPN Kr 111/875, Akta w sprawie przeciwko: Wąsowicz Antoni, Domalik Adam, Supergan Edward, Baliński Ludwik.
IPN Kr 119/4, Materiały Światowego Związku Żołnierzy AK, Okręg Małopolska, Koło Nowy Targ.
IPN Kr 425/94, Teczka więźnia – Domalik Adam.